łagodny

przymiotnik, r.m.
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *logʰ- (etymologia niepewna)
  3. od rdzenia pie.
    *legʰ- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *lȁgodьnъ
  3. od psł.
    *lagoda
  4. od psł.
    *laga
  5. od psł.
    *lagati
  6. od psł.
    *ložiti
  7. od psł.
    *legti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    lahodný
  3. dłuż.
    łagodny
  4. głuż.
    łahodny
  5. słc.
    lahodný
  6. błr.
    lahódny
  7. ros.daw.
    lágodnyj
  8. ukr.
    láhidnyj
  9. strus.
    lagodьnyi
  10. csł.
    lagodьnъ
  11. bułg.
    łágoden
  12. sch.
    lȁgodan
  13. słoweń.
    lágoden
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    logúoti
  3. lit.
    lóga, logà
  4. łot.
    lãga, lãgs
  5. łot.
    lãgs

Ewolucja formalna

  1. pie. *logʰ-
  2. psł. *lag-od-ьnъ(jь)
  3. stpol. łăgŏdnȳ
  4. śrpol. łagodny
  5. npol. u̯agodny

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «wyrozumiały, niesurowy, pobłażliwy, lenis, blandus, indulgens» [SStp] SXVI: «łaskawy, dobrotliwy, uprzejmy», L: «łaskawy, miękki, cichy; nieostry, niesurowy, nieprzykry», SWil: «nieostry, niesurowy, nieprzykry, spokojny, przyjemny», SW: «niesurowy, nieostry, niegniewliwy, łaskawy, pobłażliwy, dobrotliwy; nieprzykry, łatwy do zniesienia, lekki, nie dokuczliwy», SJPDor: «dobry, wyrażający dobroć, dobrotliwy, skłonny do zgody», USJP: «charakteryzujący się dobrocią lub wyrozumiałością, skłonny do zgody; wyrażający dobroć, wyrozumiałość; nienacechowany srogością, surowością»
    • ‍ W karaniu jest (sc. Jezus) groźny a w upominaniu łagodny. Wisł nr 2151 1418 [SStp]
    • ‍ Niechże pokaże z dobrego obcowánia uczynki swe łágodnej mądrości. WujNT Jac 3/13 1593 [SXVI]
    • ‍ Słowa łagodne odejmują broń zawziętości. Zab. 5, 31 1769-1777 [L]
    • ‍ Łagodne światło, łagodny blask. 1861 [SWil]
    • ‍ Był w mowie łagodny, do wszystkiego dobrego skłonny. Skar. 1902 [SW]
    • ‍ Charakteru zdawał się być łagodnego, może nawet zbyt miękkiego, wyglądał bowiem na człowieka, który nie umie sobie przebojem zdobywać miejsca, lecz woli dla miłej zgody każdemu ustępować z drogi. Bał.Dziady 107 1951 [SJPDor]
    • ‍ Łagodny człowiek. 2003 [USJP]
  2. «miły, przyjemny, gratus, acceptus» [SStp] SXVI: «miły, powabny»; SWil: fig. «słodki, pogodny»
    • ‍ Puer est multum delectabillis łagodne, rozkoszne. SKJ V 261 1450 [SStp]
    • ‍ A gdy ná się [Helena i Parys] społu łágodną postáwą wejrzeli/záráziła ich sercá Kupido. BielKron 56 1564 [SXVI]
    • ‍ Łagodny uśmiech. Łagodne spojrzenie. Łagodna fizjonomia. 1861 [SWil]
  3. «cichy, spokojny, levis, tranquillus» [SStp] SXVI: «delikatny, niegwałtowny», SWil: «łaskawy, miękki, cichy»
    • ‍ Florigero Sephiri qui flamine, łagodnym wienim, cuncta reformas..., igni salutifero mihi cor glaciale resolve. R XXII 23 1466 [SStp]
    • ‍ Druga lebiodka jest domowa [...] ta ma łagodniejszą sprawę tej w lekarstwach używamy. FalZioł I 93d 1534 [SXVI]
    • ‍ Człowiek łagodny. 1861 [SWil]
  4. «ujmujący, uwodzący, blandus, blandulus» [SXVI]
    • ‍ Strzeż się radzce łágodnego| Szukać pożytku swojego. BierEs H4 1578 [SXVI]
    • ‍ Mieć ábo nie mieć złotá, nic przez się ku cnocie| Próżno chwalą i gánią ten kruszec łágodny| Komu Pan Bóg dał razum záwżdy jest swobodny. SzarzRyt C3v 1601 [SXVI]
  5. «lek. 'niegrożący niebezpieczeństwem'» [SW] med. «nowotwór itp. wolno rosnący, nieniszczący tkanek otaczających i nieprzerzucający się na inne tkanki i narządy» [SJPDor]
    • ‍ Durzyca łagodna. Czyrak łagodny. 1902 [SW]
    • ‍ Guzy łagodne są dobrze odgraniczone od otaczających tkanek i dają się łatwo oddzielać [...] bez uszkodzenia otaczających narządów. Wiedza 233, s. 13 1948 [SJPDor]
  6. «niemający wielkiego natężenia, intensywności, pozbawiony silnych kontrastów; nieintensywny, nieostry» [SJPDor] USJP: «niemający dużego natężenia, pozbawiony silnych kontrastów; nieintensywny, nieostry»
    • ‍ Lampka przed obrazem syciła mroki izby łagodną czerwienią. Morc. Wyrąb. I, 379 1948 [SJPDor]
    • ‍ I tak żył długo samotny, wyniosły, zamknięty w sobie i w jakimś ogromnym, choć i łagodnym smutku pogrążony. Sienk. Now. V, 157 1949-1951 [SJPDor]
    • ‍ Łagodne światło. Łagodne dźwięki. Łagodne barwy. 2004 [USJP]
  7. «o produktach chemicznych: niepowodujący gwałtownych reakcji chemicznych, nieżrący» [SJPDor] o produktach chemicznych: niepowodujący gwałtownych reakcji chemicznych, nieżrący [USJP]
    • ‍ Przy praniu ich [tkanin wełnianych] należy używać mydeł łagodnych, gdyż mydła żrące powodują odtłuszczenie wełny. Kryń. J. Towarozn. II, 127 1951 [SJPDor]
    • ‍ Łagodne leki. Mydła, proszki łagodne. 2004 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «wyrozumiały, niesurowy, pobłażliwy» [SStp]
  2. lek. «niegrożący niebezpieczeństwem» [SW]
  1. «wyrozumiały, niesurowy, pobłażliwy» [SStp]
  2. «niemający wielkiego natężenia, intensywności, pozbawiony silnych kontrastów; nieintensywny, nieostry» [SJPDor]
  1. «wyrozumiały, niesurowy, pobłażliwy» [SStp]
  2. «o produktach chemicznych: niepowodujący gwałtownych reakcji chemicznych, nieżrący» [SJPDor]

Związki frazeologiczne

  1. dobry, łagodny, zgodny itp., że (choć) do rany przyłóż «o kimś wyjątkowo dobrym, łagodnym itp., godzącym się na wszystko» [USJP]
  2. łagodny, książk. potulny itp. jak baranek, jak jagnię «bardzo, wyjątkowo łagodny, spokojny, potulny itp.» [USJP]
  3. łagodny, że choć do rany przyłóż [USJP]
  4. łagodnymi brwiami «skinieniem brwi (życzliwie, łaskawie)» [SXVI]

Połączenia wyrazowe

  1. anat. staropol. łagodna matka «błona mózgowa miękka» [SW]
  2. barzo łagodny «barzo (łaskawy, dobrotliwy, uprzejmy)» [SXVI]
  3. barzo łagodny «bardzo (miły, powabny)» [SXVI]
  4. barzo łagodny «barzo (ujmujący, uwodzący)» [SXVI]
  5. kip. wino łagodne «z normalną ilością kwasów w stosunku do zawartego w winie cukru, niewytrawne, słabe, słodkie» [SW]
  6. łagodna czerwień, zima, strefa klimatyczna «(niemająca wielkiego natężenia, pozbawiona silnych kontrastów, nieintensywna, nieostra) czerwień, zima, strefa klimatyczna» [SJPDor]
  7. łagodna fizjonomia «(słodka, pogodna) fizjonomia» [SWil]
  8. łagodna kara «(nieprzykra, łatwa do zniesienia) kara» [SW]
  9. łagodna krytyka, recenzja «(nienacechowana srogością, surowością) krytyka, recenzja» [USJP]
  10. łagodna mądrość, miłość, nauka «(łaskawa, dobrotliwa, uprzejma) mądrość, miłość, nauka» [SXVI]
  11. łagodna mowa, namowa, rozmowa «(łaskawa, dobrotliwa, uprzejma) mowa, namowa, rozmowa» [SXVI]
  12. łagodna nauka, odpowiedź, postawa «(ujmująca, uwodząca) nauka, odpowiedź, postawa» [SXVI]
  13. łagodna perswazja «(nienacechowana srogością, surowością) perswazja» [USJP]
  14. łagodna pieśń/śpiewanie/śpiew «(miła, powabna) pieśń/śpiewanie/śpiew» [SXVI]
  15. łagodna reguła klasztorna «(nienacechowana srogością, surowością) reguła klasztorna» [USJP]
  16. łagodna rzeka, zorza, zima «(delikatna, niegwałtowna) rzeka, zorza, zima» [SXVI]
  17. łagodna struna, piszczałka «(miła, powabna) struna, piszczałka» [SXVI]
  18. łagodna wymowa «(miła, powabna) wymowa» [SXVI]
  19. łagodna zima, kara «(nieprzykra, nietrudna do zniesienia) zima, kara» [SWil]
  20. łagodna zima, strefa «(niemająca dużego natężenia, pozbawiona silnych kontrastów, nieintensywna, nieostra) zima» [USJP]
  21. łagodne lekarstwo «(delikatne, niegwałtowne) lekarstwo» [SXVI]
  22. łagodne leki, mydła, proszki «(o produktach chemicznych: niepowodujące gwałtownych reakcji chemicznych, nieżrące) leki, mydła, proszki» [USJP]
  23. łagodne mówienie, namawianie, rozmawianie «(łaskawe, dobrotliwe, uprzejme) mówienie, namawianie, rozmawianie» [SXVI]
  24. łagodne mydła «(o produktach chemicznych: niepowodujące gwałtownych reakcji chemicznych, nieżrące) mydła» [SJPDor]
  25. łagodne pocałowanie, pochlebstwo, poselstwo «(ujmujące, uwodzące) pocałowanie, pochlebstwo, poselstwo» [SXVI]
  26. łagodne powietrze «(nieprzykre, łatwe do zniesienia) powietrze» [SW]
  27. łagodne rządy «(nienacechowane srogością, surowością) rządy» [USJP]
  28. łagodne słowa «(wyrażające dobroć, wyrozumiałość) słowa» [USJP]
  29. łagodne słowo «(miłe, powabne) słowo» [SXVI]
  30. łagodne spojrzenie «(słodkie, pogodne) spojrzenie» [SWil]
  31. łagodne spojrzenie, usposobienie «(wyrażające dobroć, wyrozumiałość) spojrzenie, usposobienie» [USJP]
  32. łagodne światło, blask «(nieostry, niesurowy, nieprzykry, spokojny, przyjemny)» [SWil]
  33. łagodne światło, dźwięki, barwy «niemające dużego natężenia, pozbawione silnych kontrastów, nieintensywne, nieostre) światło, dźwięki, barwy» [USJP]
  34. łagodne upominanie «(łaskawe, dobrotliwe, uprzejme) upominanie» [SXVI]
  35. łagodne wino «(delikatne, niegwałtowne) wino» [SXVI]
  36. łagodne wino [T]
  37. łagodne wzgórza «(niemające dużego natężenia, pozbawione silnych kontrastów, nieintensywne, nieostre) wzgórza» [USJP]
  38. łagodny charakter, uśmiech, głos «(wyrażający dobroć, wyrozumiałość) charakter, uśmiech, głos» [USJP]
  39. łagodny czas «(nieprzykry, nietrudny do zniesienia) czas» [SWil]
  40. łagodny człowiek «(nieostry, niesurowy, nieprzykry) człowiek» [L]
  41. łagodny człowiek, charakter, usosposobienie «(łaskawy, miękki, cichy) człowiek, charakter, usposobienie» [SWil]
  42. łagodny człowiek, charakter, uśmiech «(dobry, wyrażający dobroć, dobrotliwy, skłonny do zgody)» [SJPDor]
  43. łagodny głos «(miły, powabny) głos» [SXVI]
  44. łagodny głos, język, wzrok «(ujmujący, uwodzący) głos, język, wzrok» [SXVI]
  45. łagodny guz, nowotwór «(niegrożący niebezpieczeństwem) guz, nowotwór» [SW]
  46. łagodny guz, nowotwór «(niemający dużego natężenia, pozbawiony silnych kontrastów, nieintensywny, nieostry) guz, nowotwór» [USJP]
  47. łagodny koń «(powolny) koń» [SWil]
  48. łagodny Pan [T]
  49. łagodny smutek, ton «(niemający wielkiego natężenia, pozbawiony silnych kontrastów, nieintensywny, nieostry) smutek, ton» [SJPDor]
  50. łagodny uśmiech «(słodki, pogodny) uśmiech» [SWil]
  51. łagodny wiatr «(delikatny, niegwałtowny) wiatr» [SXVI]
  52. łagodny wymiar kary, rząd, wyrok «(nienacechowany srogością, surowością; niesrogi, niesurowy) wymiar kary, rząd, wyrok» [SJPDor]
  53. łagodny wyrok «(nienacechowany srogością, surowością) wyrok» [USJP]
  54. łagodny zakręt, łuk «(niemający dużego natężenia, pozbawiony silnych kontrastów, nieintensywny, nieostry) zakręt, łuk» [USJP]

Przysłowia

  1. [Dzieciątko trzeba] nie gniewem, nie fukiem, ále jákoby igrániem á nadobnym á łágodnym upomiániem pohámowáć. [SXVI]
  2. Człowiek mądry złym z poćciwym kárániem jest jáko Doktor chorym z łágodnym lekárstwem. [SXVI]
  3. Łagodna mowa, pewna namowa. [L]
  4. Łágodną mową nie zdradzaj nikogo. [SXVI]
  5. Łagodne słowa pewna namowa. [SW]
  6. Łagodne słowa uśmierzają każdą popędliwość. [SXVI]
  7. Łagodne słowo złość uśmierza. [L]
  8. Łagodnemi słowy pożyjesz twardéj głowy. [L]
  9. Odpowiedź łagodna uśmierza gniew. [SW]
  10. Słowa łagodne odejmują broń zawziętości. [L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Dominika Pękalska, Zespół -