luty

przymiotnik, r.m.
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *leu̯-to- (etymologia niepewna) [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *leu̯(ə)- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *ľutъ(jь)
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    litý
  3. stczes.
    l'úty
  4. słc.
    ľútý
  5. błr.
    lúty
  6. ros.
    ljutyj
  7. ukr.
    lútyj
  8. strus.
    ljutyi
  9. scs.
    ljutъ
  10. bułg.
    ljut
  11. bułg.
    ljut
  12. mac.
    lut
  13. sch.
    ljȗt
  14. słoweń.
    ljȗt
  1. Polskie formy gwarowe
  2. pol.gw.
    luty [MSGP]
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    liáuti
  3. grec.
    lýō
  4. łac.
    luō, luere

Ewolucja formalna

  1. pie. *leu̯-to-
  2. psł. *ljutъ(jь)
  3. stpol. l'utȳ
  4. śrpol. luty

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «pierwszy miesiąc roku, mensis Januarius» [SStp]
    • ‍ Luty Januarius. ex. Wisł nr 562 1400-1500 [SStp]
  2. «drugi miesiąc roku, mensis Februarius» [SStp] SXVI: «drugi miesiąc roku», ESXVII-XVIII: «nazwa drugiego miesiąca w roku», L: «drugi miesiąc roku», SWil: «drugi miesiąc roku», SW: «drugi miesiąc roku», SJPDor: «drugi miesiąc roku», USJP: «drugi miesiąc roku kalendarzowego»
    • ‍ Mnie wtoremu *dzieje luty. Dobr 324 1455 [SStp]
    • ‍ Picia, jedzenia, wielkiego wiáruj sie we dni lutego. SienLek 43 1564 [SXVI]
    • ‍ Działo się w Wieliczce, dnia 7 lutego 1661. InsGór 70. 1615-1743 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Spyta cię luty, masz-li bóty. Cn. Ad. 1123 1632 [L]
    • ‍ W lutym zima barzo tęga. 1764 [T]
    • ‍ Mrozem luty nas powitał (...) czy świat tego chce - nie pytał, ale zziębił w nos i uszy. Wędr. 10 1901 [SJPDor]
    • ‍ Spyta cię luty, masz-li buty. 1902 [SW]
    • ‍ Przyjdę po piątym lutego. 2003 [USJP]
  3. «dziki, srogi, okrutny» [L] SWil: nieuż. «srogi, dziki, okrutny», SW: nieuż. «srogi, okrutny, dziki», SJPDor: daw. dziś książk. «srogi, okrutny, dziki»
    • ‍ Nie czyńże tego, luty rycerzu, lepiej od razu mnie zetnij. Sienk. Ogn IV, 10 1884-1886 [SJPDor]
    • ‍ Luty tur. Sienk. 1902 [SW]
  4. «zimny, mroźny» [SJPDor] daw. dziś książk.
    • ‍ Luta zima pokryła grubą okiścią lasy. Sienk. Wołod II, 133 1949-1951 [SJPDor]

Zmiany semantyczne

  1. «dziki, srogi, okrutny» [L]
  2. «pierwszy lub drugi miesiąc w roku» [SStp]

Połączenia wyrazowe

  1. luty czas «zimno, ostre powietrze» [SW]

Przysłowia

  1. (Idzie) luty - podkuj buty (obuj dobre buty). «nadchodzi najmroźniejszy miesiąc, musisz zaopatrzyć się w ciepłe buty» [USJP]
  2. Gdy mróz w lutym ostro trzyma, tedy jest niedługa zima. [SJPDor]
  3. Luty, gdy wiatrów i mrozów nie daje, prowadzi rok słotny i nieurodzaje. [SJPDor]
  4. Na stycznie i lute trzeba mieć konie kute. [SW]
  5. Spyta cię luty, masz-li bóty. [Kn z Ad] [L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Natalia Panuszewska, Zespół -