kochać

czasownik
psł. kon. III -jo-//-je- tematowa→ pol. kon. IV -am, -asz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *kos-
  3. od rdzenia pie.
    *kes- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *koxati (prawdopodonie *x ekspresywne)
  3. od psł.
    *kosati
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    kochat
  3. stczes.
    kochati
  4. dłuż.
    kóšyś, kóšaś
  5. głuż.
    košić
  6. kasz.
    koχác
  7. moraw.
    kochat
  8. słc.
    kochať
  9. słc.
    kochať sa
  10. błr. dial.
    kachác'
  11. błr. dial.
    kachácca
  12. błr. dial.
    kóchac'
  13. błr. dial.
    kóchnuc'
  14. ros.
    kasat'
  15. ros. dial.
    kochát'
  16. ukr.
    kocháty
  17. sch.
    raskošiti
  1. Polskie formy gwarowe
  2. pol.gw.
    skochać
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. grec.
    kséō
  3. het.
    kišša-

Ewolucja formalna

  1. pie. *kos-
  2. psł. *koxati
  3. stpol. kŏxăć [xoxać]
  4. śrpol. koxać

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «znajdować w kimś, czymś przyjemność, mieć upodobanie, doznawać przyjemności, cieszyć się» [SStp] SXVI: «mieć upodobanie, skłonność, lubić», L: «upodobanie mieć, upodobać sobie», SWil: «upodobanie mieć, upodobać sobie», SW: «lubować się, być zamiłowanym, delektować się, mieć upodobanie, być amatorem czego, przepadać za czym, lubić co namiętnie, rozkoszować się», SJPDor: «mieć w czym głębokie upodobanie, lubować się, rozkoszować się czym, lubić co pasjami, przepadać za czym»
    • ‍ Gospodnie..., by był chciał ofiarę, dałbych był owszem, ofierami nie będziesz sie kochać (holocaustis non delectaberis). Fl 50, 17, sim. Puł, KartŚwidz. (przed rokiem 1400) [SStp]
    • ‍ Złostliwi prześladowali mnie [...]. (koment) Prześladowali [Ps 118/86], cóż a dla tej twojej prawdy ktora mnie kochała. WróbŻołt 006v 1539 [SXVI]
    • ‍ Człowiek mądry niewszetecznie się kochał z szczęścia; ale łaskę fortuny w podejrzeniu miał. Kosz. Lor. 149 b. 1558 [L]
    • ‍ Kocha się szalenie w tej kobiecie. 1861 [SWil]
    • ‍ Kochać się w kwiatach, strojach, w obrazach, nauce. 1902 [SW]
    • ‍ Kochała się szczególnie w wyrafinowanej estetyce życia codziennego, w cichym, intymnym zbytku osobistym. Nałk. Z. Romans 31 1949 [SJPDor]
  2. «sprawiać komuś przyjemność, rozweselać» [SStp]
    • ‍ Kochał mie jeś (delectatis me), Gospodnie, w uczynieniu twojem. Fl 91, 4, sim. Puł. (przed rokiem 1400) [SStp]
  3. «dogadzać, sprzyjać» [SStp]
    • ‍ Kochając fouendo. R XXIII 308 1444 [SStp]
  4. «podobać się, być przyjemnym» [SStp]
    • ‍ Kocha się placuit. (Deo) Serm 324r. 1461-7 [SStp]
  5. «wychwalać z radością» [SStp]
    • ‍ Weselmy sie Bogu, kochajmy sie w Panie (iubilemus Deo Psal 94, 1)..., w spowiedzi i w psalmowem pieniu kochajmy sie jemu (sc. Bogu, in psalmis iubilemus ei Psal 94, 2), anjelskiemu krolowi pojmy pospołu. MW 107b. (po roku 1400) [SStp]
  6. «troszczyć się, dbać, pielęgnować (kogo, co)» [SXVI]
    • ‍ Ják niewiástá nierządna [...] O duszę się nie stara, cielsko ma na pieczy: Dość ma, kiedy je kocha, a używa k rzeczy. Klon Wor 62, 61 1600 [SXVI]
  7. «mnożyć, rozwijać, powodować wzrost czegoś» [SXVI]
    • ‍ I to dobrze róg mnoży, álbo kocha, gdy nátłukłszy świeżych ráków [...] uczyńże koniowi bót. SienLek 177 1564 [SXVI]
  8. «miłować, lubić» [L] SWil: «miłować, lubić; być zamiłowanym w sobie; wzajemnie się miłować», SW: «miłować, lubić», SJPDor: «być do kogo lub czego głęboko przywiązanym, darzyć sympatią, bardzo lubić; otaczać uwielbieniem; przepadać za kim lub za czym; żywić dla osoby odmiennej płci gorące uczucie połączone zwykle z pożądaniem; być w kim zakochanym», USJP: «darzyć kogoś uczuciem miłości, przywiązania, bardzo lubić kogoś lub coś; także: żywić do niespokrewnionej osoby płci odmiennej gorące uczucie połączone zwykle z pożądaniem»
    • ‍ Jak boga kocham. Mon 73, 347. 1766 [L]
    • ‍ Kochać Boga nadewszystko. 1861 [SWil]
    • ‍ Zgadywano, że kogoś potajemnie kocha. Mick. 1900 [SW]
    • ‍ Świat salonów kochała panna Izabela na śmierć i życie. Prus Lalka, I, 319 1948-1952 [SJPDor]
    • ‍ Kochać bez granic, bez pamięci, całym sercem, całą duszą. 2003 [USJP]
  9. «obejmować, obłapiać» [SW]
    • ‍ Kochać za nogi kogo. 1902 [SW]
  10. «cieszyć się z czego, radować» [SWil]
    • ‍ Bóg się kocha z powściągliwości i dobrych uczynków. 1861 [SWil]
  11. «być zakochanym, durzyć się» [SW] SJPDor: «być w kim zakochanym, durzyć się w kim»
    • ‍ Zamyśla się, widocznie się kocha. 1902 [SW]
    • ‍ Kochała się platonicznie w aktorze teatralnym. Kurek Ocean 49 1951 [SJPDor]
  12. «o roślinach: polubiwszy dany grunt, przyjmować się dobrze» [SW]
    • ‍ Oliwki kochają się na miejscach piasczystych. 1861 [SWil]
    • ‍ Oliwki kochają się na miejscach piaszczystych. 1902 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «znajdować w kimś, czymś przyjemność, mieć upodobanie, doznawać przyjemności, cieszyć się» [SStp]
  2. «troszczyć się, dbać, pielęgnować (kogo, co)» [SXVI]
  3. «miłować, lubić» [L]

Związki frazeologiczne

  1. iron. kochać kogoś jak psy dziada w ciasnej ulicy «nie cierpieć, nie znosić, nienawidzić kogo» [SJPDor]
  2. iron. kochać się jak pies z kotem «nie cierpieć się, nie znosić się, nienawidzić się wzajemnie» [SJPDor]
  3. jak Boga kocham «jak mi Bóg miły» [SW]
  4. jak Boga, Bozię, matkę, babcię itp. kocham «potoczna formuła przysięgi, zaklinania się » [SJPDor]
  5. jak Boga, mamę, babcię itp. kocham «formuła zaklinania się, używana w celu wzmocnienia, uwiarygodnienia treści wypowiedzi» [USJP]
  6. kochać kogoś, coś nad życie «darzyć kogoś uczuciem miłości, przywiązania, bardzo lubić kogoś lub coś » [USJP]
  7. książk. kochać się, zakochać się (w kimś) na umór «kochać się, zakochać się (w kimś) bardzo, bez pamięci» [USJP]
  8. niech, niechaj cię Bóg, Bozia kocha «ironiczny sposób wyrażenia niechęci urazy do kogo, zniecierpliwienia itp.» [SJPDor]
  9. pot. kochać coś robić «bardzo lubić, uwielbiać coś robić » [USJP]
  10. powagę kochać «chcieć poważania dla siebie » [ESXVII-XVIII]
  11. żart. kochać, lubić kogoś jak psy dziada (w ciasnej ulicy) «bardzo kogoś nie lubić» [USJP]
  12. żart. mówi się trudno (i kocha się dalej) «trzeba pogodzić się z tym, czego nie można zmienić» [USJP]
  13. żyć z kimś jak pies z kotem, iron. kochać się jak pies z kotem «żyć ze sobą w niezgodzie, w nienawiści, nie znosić się, nie cierpieć się wzajemnie»

Połączenia wyrazowe

  1. jak mamę kocham [SW]
  2. kochać bardzo, mocno, gorąco, namiętnie, skrycie [USJP]
  3. kochać bez granic, bez pamięci, całym sercem, całą duszą [USJP]
  4. kochać bliźniego, jak siebie samego [SWil]
  5. kochać Boga nade wszystko [SWil]
  6. kochać ciało, dzieci, ścierw «troszczyć się, dbać, pielęgnować» [SXVI]
  7. kochać cnotę [SW]
  8. kochać dom, ojczyznę, naród [USJP]
  9. kochać kobietę, żonę, matkę, syna [USJP]
  10. kochać kogo nad życie [SWil]
  11. kochać kogo z serca, z duszy i serca, duszą i sercem, całem sercem [SWil]
  12. kochać kraj, ojczyznę, cnotę [SWil]
  13. kochać muzykę, teatr [USJP]
  14. kochać pieniądze [USJP]
  15. kochać serdecznie, szczerze, gorąco [SW]
  16. kochać się w czym «lubować się, być zamiłowanym, delektować się, mieć upodobanie, być amatorem czego, przepadać za czy, lubić co namiętnie, rozkoszować się czym» [SW]

Przysłowia

  1. A co ludziom jest sprzeciwno, w tym się więcej kochamy. [SXVI]
  2. A jáko Mędrzec powiáda: Trahit quemque sua voluptas, to jest, Tám wiedzie myśl płocha, gdzie sie kto czym kocha. [SXVI]
  3. Bo kto mi się zaleca á dla mnie nie czyni, Ták się w nim bárzo kocham jáko w párszczywej świni. [SXVI]
  4. Gdzie Pana kochają, tam i jego pieska głaszczą. [SW]
  5. Kochają się, jak dwa gołąbki. [SW]
  6. Kochajmy się jak bracia, liczmy się, przestarz. rachujmy się jak Żydzi. «we wzajemnych kontaktach bądźmy dla siebie serdeczni i wyrozumiali, ale w kwestii finansowej rozliczajmy się drobiazgowo i skrupulatnie» [USJP]
  7. Kochajmy się jak bracia, rachujmy się jak Żydzi. [SW]
  8. Macocha widłami kocha. [SW]
  9. Nie toć jest szczęście, w czym się kocha ciáło. [SXVI]
  10. Owo jáko Mędrzec nápisał, Iż káżdego to do siebie ciągnie, kto sie w czym kocha. [SXVI]
  11. Tak go kocha, że by mu i smoły gorącej nie żałował. [SW]
  12. W czym sie kochamy, to nam często szkodzi. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Weronika Milczarczyk, Ewelina Kwapień