miłować

czasownik
psł. kon. III -jo-//-je- tematowa→ pol. kon. II -'ę, -'esz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *mēi-lo- lub *mī-lo-
  3. od rdzenia pie.
    *mēi- [IEW]
  4. pie. (laryng.)
    *m(e)iH-lo- [EDSIL]
  5. od rdzenia pie. (laryng.)
    *meHi-
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *milovati
  3. od psł.
    *milъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    milovat
  3. słc.
    milovat'
  4. ros.
    milovat'
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    míelas
  3. lit.
    mýlas
  4. łot.
    mĩļš
  5. stprus.
    mijls
  6. grec.
    meílos
  7. grec.
    mílikhos
  8. łac.
    mītis

Ewolucja formalna

  1. pie. *mēi-lo- lub *mī-lo-
  2. psł. *mil-ovati
  3. stpol. m̍iłŏvăć
  4. śrpol. m̍iłovać || m̍ełovać
  5. npol. miu̯ovać

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «kochać, lubić, wysoko cenić, szanować, poważać, amare, diligere, aliquem carum habere, caritate complecti, alicuius amantem, studiosum esse» [SStp] L: «kochać, zakochanym być; kochać kogo, miłośnie, sprzyjaźnie», SWil: «miłością ogarniać, kochać; szczególniej mówiąc o miłości Boga i bliźniego», SW: «kochać, być zakochanym; ogarniać miłością, kochać, lubić serdecznie», SJPDor: przestarz. dziś poet. i gw. «być serdecznie, gorąco przywiązanym do kogoś lub do czegoś; kochać», UJSP: przestarz. a podn. «darzyć miłością coś lub kogoś; kochać»
    • ‍ Ociec i mać więceć oni młodsze dziecię miłują niżli starsze. Gn 180a. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Podał jej listek od miłego, i dołożył litownemi słowy, jako nieborak nader bardzo miłuje. Gorn. Dw. 285 1639 [L]
    • ‍ Miłuj Pana Boga twego nad wszystko, a bliźniego jako siebie samego. 1861 [SWil]
    • ‍ Gore nieboga, okrutnie miłuje, a żadnej nie ma nadziei w miłości. 1902 [SW]
    • ‍ W naszym kraju wolność bardziej miłują niż życie. Dąbr. M. Stan. 69 1948 [SJPDor]
    • ‍ Miłować dom rodzinny. 2003 [USJP]
  2. «mieć w czymś upodobanie, być do czegoś bardzo przywiązanym, przedkładać coś, chcieć czegoś, chętnie coś robić, chętnie być jakimś, aliquid amare, diligere, cupere, colere» [SStp] SXVI: «cenić, chcieć wprawiać jakąś wartość, chcieć posiadać jakąś wartość, mieć w czymś upodobanie, pragnąć czegoś»
    • ‍ Synowie człowiekow..., przecz miłujecie (diligitis) prozność i szukacie łże? Fl 4, 3, sim. Puł. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Kto miłuje księgi, nie miewa teskności. BierEz P4 1578 [SXVI]
  3. «pragnąć, by komuś było dobrze, odczuwać przychylność, przywiązanie do kogoś, być komuś życzliwym, sprzyjać komuś, dbać, troszczyć się o kogoś (przeważnie o uczuciu człowieka do człowieka)» [SXVI]
    • ‍ Odpuszczają sie je [Marii Magdalenie] grzechy mnogie, bo jest miłowała mnogo. OpecŻyw 46v 1522 [SXVI]
  4. «czcić, wielbić Boga i Jego świętych; być posłusznym Bogu, postępować według nauki bożej» [SXVI]
    • ‍ ‍ Jeśli będziem miłować pana Boga i miłosierdzie nad bliźnim okazywać, tedy też pan Bóg nas miłuje. SeklKat L4v 1547 [SXVI]
  5. «odczuwać pociąg fizyczny do osoby płci odmiennej; zajmować się miłostkami» [SXVI]
    • ‍ Boć niewiástá nie miłuje| Chociać sie ták ukázuje: W káżdej ci dosyć chytrości| Nie najdziesz stałej miłośći. BierEz C4 1578 [SXVI]
  6. «gw. okazywać łaskę» [SW]
    • ‍ No radźcie, miłujcie, co ja mam poczynać? Krasz. M. 1902 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «kochać, lubić, wysoko cenić, szanować, poważać» [SStp]
  2. «czcić, wielbić Boga i Jego świętych; być posłusznym Bogu, postępować według nauki bożej» [SXVI]

Połączenia wyrazowe

  1. miłować miłością [SXVI]
  2. miłować psa «głaskać, gdy się dobrze sprawi» [SW]
  3. miłować się «mieć w czymś upodobanie» [WSEHJP]
  4. miłować słowem [SXVI]
  5. miłować w prawdzie, w wierze [SXVI]

Przysłowia

  1. Bo wszelki ktory miłuje| Żadnej szkody swej nie czuje. [SXVI]
  2. Ciężko kto nie miłuje, ciężko kto miłuje. [SXVI]
  3. Im więcej co miłujesz, tego pilniej od kożdego strzeżesz. [SXVI]
  4. Iże jej bárdzo szánuję| Bo ją jáko siebie miłuję. [SXVI]
  5. Jeśli tego miłujesz, kto cię nie miłuje, ty swą miłość trácisz, á on ciebie błáznuje. [SXVI]
  6. Káżde zwierzę miłuje sobie podobne [Omne animal diligit simile sibi]. [SXVI]
  7. Kto dobre sumnienie miłuje, tám wysoka cnotá pánuje. [SXVI]
  8. Kurwá miłuje, u kogo co czuje. [SXVI]
  9. Miłują się jako bracia, a patrzą swego jako żydzi. [L]
  10. Miłuje go [szczuka okunia] prawie jako woł ciele. [SXVI]
  11. Miłuje go jak wilk barana. «(cf. dziedzic przywłaszczony śmiercią dobrodzieja, jak kruk ścierwu czeka).» [L]
  12. Miłujmy się jako bracia, a rachujmy się jako żydzi. [SW, L]
  13. Nie dufaj temu, kto głádkość miłuje| Bo ten ná słábym gruncie sie buduje. [SXVI]
  14. Ten, ktory cie nie miłuje, on cie záwsze prześláduje. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Weronika Rumińska, Zespół -