nienawidzić

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *u̯ei̯d- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *nenaviděti
  3. od psł.
    *naviděti
  4. od psł.
    *viděti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    nenávidět
  3. ros.
    nenavídeť
  4. sch.
    nenávidjeti
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    iš-výsti
  3. lit.
    veizdėti
  4. sans.
    vetti
  5. sans.
    vitta-
  6. grec.
    eídon
  7. łac.
    videō, vidēre

Ewolucja formalna

  1. pie. *u̯ei̯d-
  2. psł. *ne-na-viděti
  3. stpol. ńĕnāv̍iʒ̍ĕć
  4. śrpol. ńenáv̍iʒ̍eć || ńenav̍iʒ̍ić
  5. npol. ńenav̍iʒ̍ić || ńenav̍iʒ̍éć

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «odczuwać silną wrogość połączoną ze wstrętem i złością, odisse» [SStp] SXVI: «bardzo nie lubić, odisse», L: «nienawiść, gniew tajemny przeciw komu chować, nienajrzeć», SWil: «mieć do kogo nienawiść; gniewać się na kogo stale i mocno; czuć odrazę, wstręt do kogo v. czego», SW: «pałać nienawiścią, nie cierpieć, nie znosić, czuć wstręt, odrazę», SJPDor: «czuć do kogo lub do czego nienawiść, odrazę, wstręt; nie cierpieć, nie znosić», USJP: «czuć, żywić do kogoś lub czegoś nienawiść, odrazę, wstręt; nie cierpieć, nie znosić»
    • ‍ Nienawidział jeś (odisti, Puł: zawidziałeś) wszech, czso czynią lichotę. Fl 5, 6 (przed rokiem 1400) [SStp]
    • ‍ Te miłujesz, co cię nienawidzą, a masz w nienawiści te, którzy cię miłują. 1 Leop. 2. Reg. 19.6. 1561 [L]
    • ‍ nienawidzieć á nieprzyjacielskie nácieráć ná tego, ktory się zda jakoby zbłądził, jest rzecz człowieká srodze jádowitego. ModrzBaz 65; Calag 265 1577 [SXVI]
    • ‍ Nienawidzić kogo śmiertelnie. 1861 [SWil]
    • ‍ Nie kocham, nie szanuję, lecz nie nienawidzę. Fred. 1904 [SW]
    • ‍ Nienawidzili go za jego krzyki. Rudn. A. Żołn. 46. 1948 [SJPDor]
    • ‍ Nienawidzić kogoś za intryganctwo. 2003 [USJP]
  2. «lekceważyć, odczuwać niechęć, pogardę, despicere, contemnere » [SStp]
    • ‍ A widząc Bog, iże nienawidział (sc. Jakob) starszej (quod despiceret Liam)..., otworzył [Bog] jej żywot. BZ Gen 29, 31 1455 [SStp]
  3. «prześladować, persequi» [SStp]
    • ‍ Przecz pan moj, krol, nienawidzi (persequitur) sługi swego? BZ I Ref 26, 18 1455 [SStp]
  4. «zazdrościć, invidere» [SStp] L: «nienawidzieć komu co abo czego = zazdrościć», SWil: «zazdrościć», SW: stpol. «zazdrościć»
    • ‍ Nienawidzi emulatur (cum viro irreligioso tracta de sanctitate... et cum muliere de ea, quae aemulatur Ecclus 37, 12) 1471 MPKJ V 84 1471 [SStp]
    • ‍ Nienawidzę mu to szczęście (tego szczęścia). Troc. 1904 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «odczuwać silną wrogość połączoną ze wstrętem i złością» [SStp]
  2. «lekceważyć, odczuwać niechęć, pogardę» [SStp]

Połączenia wyrazowe

  1. gniewać się, nienawidzieć [SXVI]
  2. jaką nienawiścią nienawidzieć [SXVI]
  3. jako psa nienawidzieć [SXVI]
  4. nienawidzą mię [T]
  5. nienawidzę mu to szczęście (tego szczęścia) [T]
  6. nienawidzić, (i) brzydzić się [SXVI]
  7. nienawidzieć brata, bliźniego [SXVI]
  8. nienawidzieć chwały bożej, prawdy bożej [SXVI]
  9. nienawidzieć języka kłamliwego, światłości (światłość) [SXVI]
  10. nienawidzieć nieprawości, zła (a. złości) [SXVI]
  11. nienawidzieć nieprzyjaciela (a. nieprzyjacioł) [SXVI]
  12. nienawidzieć, (a, i) nie miłować [SXVI]
  13. nienawidzieć, (a, i) prześladować [SXVI]
  14. serce nienawidzi, świat [SXVI]
  15. sercem (w sercu) nienawidzieć [SXVI]
  16. ten człowiek nienawidził (nienawidział) światło [T]

Przysłowia

  1. Niech nienawidzą, byleby się bali. [L]
  2. Nienawidzi go, chroni się go jak czego złego; utopiłby go w łyżce. [L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Arletta Wal, Ewelina Kwapień