sława

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -a- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *ḱlēu- [EDSIL]
  3. od rdzenia pie.
    *ḱléu̯- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    slava
  3. od psł.
    *slaviti
  4. od psł.
    *sluti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    sláva
  3. dłuż.
    sława
  4. kasz.
    słôwa
  5. głuż.
    sława
  6. słc.
    sláva
  7. błr.
    sláva
  8. ros.
    slava
  9. ukr.
    sláva
  10. scs.
    slava
  11. bułg.
    sláva
  12. sch.
    slȁva
  13. słoweń.
    sláva
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    šlovė̃
  3. łot.
    slāve
  4. sans.
    śrávas-
  5. grec.
    kléos
  6. stirl.
    clú

Ewolucja formalna

  1. pie. *ḱlēu-
  2. psł. *slava
  3. stpol. słāvă
  4. śrpol. słáva, słava
  5. npol. su̯ava

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «dobra opinia, dobre imię szeroko znane, uznanie, rozgłos, bona existimatio, fama, gloria» [SStp] ESXVII-XVIII: «głośne, wielkie imię, rozgłos, chwała», L: «honor, reputacja, dobra sława, dobre imię», SWil: «sławienie, obnoszenie, słowem rozgłoszenie czyjego imienia, (lub rzeczy jakiéj), a) dobre imię, cześć, reputacja, nabyte cnotą, zasługami, wysokiemi przymiotami, znamienitemi czynami, utworami umysłu i sztuki», SW: «rozgłos, chwała, głośne imię», SJPDor: «wielki rozgłos zdobyty zasługami, talentem, zwycięstwami, wielkimi czynami; chwała; dobre imię; opinia, reputacja», USJP: «wielki rozgłos zdobyty talentem, wielkimi czynami, zasługami itp.», podn. «opinia o kimś, o czymś, zwłaszcza dobra»
    • ‍ Nie boj sie, ... gdy rozmnożona będzie sława (gloria) domu jego. Fl 48, 17, sim. Puł (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Fama sapientie: fama perpetua: fama popularis: gloria: nomen Gloriola 1643 [Kn]
    • ‍ Zaraz z młodu z taką się porwawszy ochotą Do usługi Ojczyzny skarbi sławę złotą. PasPam 273v 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Sława jest dana od cnotliwych pochwała cnotliwemu. Pilch. Sen. list 3, 312 1767 [L]
    • ‍ On cudzoziemiec w Prusiech nieznajomy. Sławą napełnił zagraniczne domy. 1861 [SWil]
    • ‍ Sława urasta z zdań wielu, chwała z dobrych. Pilch. 1915 [SW]
    • ‍ Sława jego rozchodziła się coraz szerzej i jednała mu fantastycznych wielbicieli. Sienk. Szkice II, 39. 1949-1951 [SJPDor]
    • ‍ Wiekopomna sława. 2003 [USJP]
  2. «chluba, ozdoba, to co przynosi cześć i szacunek, decus qui honorem, digitatem affert» [SStp] ESXVII-XVIII: «opinia, honor», L: «rozgłoszenie jakiejś rzeczy, abo imienia z podziwem», SW: «imię u ludzi, opinia, reputacja; dobre imię, uznanie u ludzi, honor»
    • ‍ Ale ty, gospodnie, przyjemca moj jeś, sława (gloria) moja i powyszaję głowę moję. Fl 3, 3, sim. Puł. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Przodkowie nasi, że się w sławie kochali, tedy synom swoim pospolicie imiona dawali złożone z sławą: Przemysław, Stanisław, Mieczysław, Władysław, Bolesław, Wacław etc. Stryjk. 102 1575 [L]
    • ‍ Ta Funkcyja Tysiącami pachnie i z wielką Sławą. PasPam 160. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Sława i zła i dobra jest bardzo głośny dzwon, a brzmi na wszystkie strony szeroko. 1915 [SW]
  3. «uroczyste wyrażenie uznania, słowa pieśni wyrażającej uznanie, cześć, laus, gloria, carmen celebrans, honore afficiens (w kulcie reliijnym, de cultu dei)» [SStp]
    • ‍ Sława (gloria) oćcu i synowi i świętemu duchu. Fl 1, 8, sim. Puł, sim. Puł 7, 18 (przed 1400 rokiem) [SStp]
  4. «majestat, dostojeństwo, wspaniałość jako cecha przynależna bogu, maiestas, gloria, digitas, quae deo attribuuntur» [SStp]
    • ‍ W obeźrzeniu twojem nasycon będę, gdy sie pokaże sława (gloria) twoja Fl 16, 17, sim, Puł (przed 1400 rokiem) [SStp]
  5. «święto, uroczystość dla uczczenia kogoś, okazania komuś czci, szacunku, uwielbienia, dies festus, quo aliquis celebratur» [SStp]
    • ‍ Pojdziemy..., boć jest Pana Boga naszego sława (sollemnitas) BZ Ex 10, 9. 1455 [SStp]
  6. «szczęście wieczne jako nagroda za bogobojne życie, beatitas aeterna, ultima, quae pro vita pia datur (w religii chrześcijańskiej, in religione Christiana)» [SStp]
    • ‍ A są słowa Syna Bożego tę to świetą dziewicę Katerzynę w sławę krola niebieskiego wabiącego Kśw br. 2 (około 1350 roku) [SStp]
  7. «chełpliwość, przechwalanie się, gloriatio iactantia» [SStp]
    • ‍ Rozumiej, iżeć był (sc. Archalaus) dziewięć lat przy tego ojcu podług domnimania pospolnego luda i też podług jego sławy (secundum sui iactantiam), ktorąż sie stawił iżby miał być krolem podług obietnice cesarskiej Rozm 116 (około 1500 roku) [SStp]
  8. «wieść, fama» [ESXVII-XVIII] L: «wieść, słuch, pogłoska», i «fama», SWil: «wieść, słuch, pogłoska; podanie, tradycja», SW: nieuż. «wieść, pogłoska, słuch, fama»
    • ‍ Kurfistrz przysłał prosząc żeby mu co kolwiek zostawić kommunika Przynajmniej dla Sławy że Nie wszyscy Polacy wyszli ex Regno Daniae. PasPam 75v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Sławę puszczono o Auguście, żeby miał pojąć żonę Barbarę. Gorn. Dz. 13. Baz. Hst. 51 1754 [L]
    • ‍ Sława zwiększa to wszystko, co głosi, I stu gębami wieści trwożne plecie. Kras. Woj. Ch. 18 1780 [L]
    • ‍ Po tym cudu rozeszła się sława po wszystkiéj ziemi onéj. 1861 [SWil]
    • ‍ Sława o złości świata otarła się o uszy nasze. Otw. 1915 [SW]
  9. «sławny człowiek, sławna postać» [SJPDor] USJP: pot. «sławny człowiek, sławna postać; znakomitość»
    • ‍ Na ścianach kancelarii szkolnej (...) ujrzał mnóstwo fotografii tancerzy i tancerek. Wielkie nazwiska, sławy swojskie i obce. Breza Uczta 224 1952 [SJPDor]
    • ‍ W filmie wystąpiły same sławy. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «dobra opinia, dobre imię szeroko znane, uznanie, rozgłos» [SStp]
  2. «wieść, fama» [ESXVII-XVIII]
  3. «sławny człowiek, sławna postać» [SJPDor]

Związki frazeologiczne

  1. cieszyć się sławą ministra, artysty itp. «być sławnym ministrem, artystą itp.» [USJP]
  2. cieszyć się zasłużoną sławą «być (słusznie) bardzo głośnym, znanym » [SJPDor]
  3. coś jest z czyjąś sławą «coś dzieje się ku czyjejś chwale» [ESXVII-XVIII]
  4. dać, przynieść sławę «wyrazić (słowem, pokłonem) uznanie, cześć» [SStp]
  5. dobra, zła sława «dobra, zła opinia» [SJPDor]
  6. mieć, zjednać, zyskać sławę kogo, czego «być znanym, dać się poznać w jakiejś dziedzinie, z jakiegoś powodu, jako kto (co)» [SJPDor]
  7. mieć, zyskać (sobie) sławę kogoś, czegoś, jako ktoś «książk. być znanym z czegoś, jako ktoś, coś, dać się poznać w jakiejś dziedzinie, z jakiegoś powodu» [USJP]
  8. sława komuś, czemuś «przestarz. a. podn. zwrot będący wyrazem uznania dla kogoś, pochwałą czegoś, niech ktoś (coś) słynie, niech będzie sławny (sławne)» [USJP]
  9. sława niesie, głosi «przestarz. mówi się powszechnie, chodzą słuchy (o czyjejś wielkości, świetności itp.)» [SJPDor]
  10. zła sława «zła reputacja» [ESXVII-XVIII]

Połączenia wyrazowe

  1. dobra sława «dobra reputacja » [ESXVII-XVIII]
  2. niedobra sława, zła sława «niecześć, dyshonor» [L]
  3. niedobra sława, zła sława «niesława, dyshonor» [SW]
  4. sława świecka «wspaniałość świata» [SStp]
  5. sromotna sława «zła opinia, niesława» [SStp]

Przysłowia

  1. Głupi na bogactwach wiek swój zasadzają, Te być ozdobą i te sławą być mniemają. [ESXVII-XVIII]
  2. Sława dobra, rzecz nieoszacowana, nieskazitelna, stoi za bogactwa. «(dobre ludzkie rozumienie, stoi za wyborne mienie)» [SW, L]
  3. Sławá dobra, rzécz niéoszácowána, niéskázitélna, stoi zá bogáctwá. [ESXVII-XVIII]
  4. Sławę dobrą nade wszystko przekładaj; wszystko utraciwszy sławy dochowaj. [L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Luiza Szmitke, Zespół -