mara

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -a- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *mōr- [ESJPBa]
  3. od rdzenia pie.
    *mer- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł. dial.
    *mara
  1. Języki słowiańskie
  2. głuż.
    mara
  3. słc.
    *mara
  4. słc.
    slepá mara
  5. błr.
    mará
  6. ros.
    mar, márevo
  7. ros.
    mára
  8. ros. dial.
    mréjat'
  9. ukr.
    mará
  10. ukr.
    mrýty
  11. ukr.
    mríjaty
  12. ukr.
    mríty
  13. bułg.dial.
    mará
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. grec.
    marmaírō, marmarízō
  3. grec.
    mármaros
  4. grec.
    amarygḗ
  5. grec.
    amarýssō
  6. łac.
    merus

Ewolucja formalna

  1. pie. *mōr-
  2. psł. *mara
  3. stpol. mără
  4. śrpol. mara

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «senne widziadło, zjawa senna, somnium, vana somnii imago» [SStp] SXVI: «widzenie senne, marzenie, urojenie, złudzenie, coś nierealnego», Kn: «obłuda, widok fałszywy», L: «co się spiącemu marzy, co śpiący przez sen widzieć mniema, widziadło, obłuda», SWil: «widzenia senne przerażające, senne widziadło», SW: «to, co się śpiącemu marzy, co śpiący przez sen widzi, widziadło, ułuda», SJPDor: «widzenie senne, marzenie, urojenie, coś nierealnego», USJP: książk. «widzenie senne; urojenie, coś nierealnego»
    • ‍ Efreltes est visio in sompnis, cum videtur homini, quod mulier equitat equm, quod vlg. dicitur mara. RpKapKr. 1450 [SStp]
    • ‍ Przysłowie: Bo ktoż to właśnie może zrozumieć na świecie Co się więc dziwnie komu przez sen we łbie plecie Sen mara dobra wiara. RejJóz K. 1545 [SXVI]
    • ‍ Przespawszy różną marą sen przerywany, wstaje. Morszt. 37 1752 [L]
    • ‍ Śnić marę. 1861 [SWil]
    • ‍ Omamienie zniknie jako mary senne. Węg. 1902 [SW]
    • ‍ I nocnych mar zgrają sny nikną, i znowu się brwi wygładzają śpiącego, a wargi bełkocą. Jastr. Alp. 64 1948 [SJPDor]
    • ‍ Nocne mary. 2003 [USJP]
  2. «przen: coś szybko przemijającego, nieuchwytnego» [SXVI]
    • ‍ O pánie, co jest człowiek, że go ták szánujesz? [... ] Márá człowiek: á jego látá są lotnemu Cieniowi rowné niehámownemu. KochPs 209 1579 [SXVI]
  3. «zjawa człowieka zmarłego, upiór, zmora, duch, widziadło» [SXVI] SWil: «widziadło, postać znikoma, cień postaci, zjawisko nadnaturalne, cień nieboszczyka», SW: «widmo, widziadło, cień nieboszczyka, duch, strach, straszydło, larwa, upiór», SJPDor: «według mniemań ludowych: cień zmarłego, upiór, zmora, duch, widziadło», USJP: «w wierzeniach ludowych: cień zmarłego, upiór, zmora duch»
    • ‍ Gdzieśkolwiek jest, [...] lituj méj żáłości, [...] Pociesz mię, jáko możesz: á staw sie przede mną Lubo snem, lubo cieniem, lub márą nikczemną. KochTr 10 1580 [SXVI]
    • ‍ Widziéć mary na jawie. 1861 [SWil]
    • ‍ Widzi marę całą w bieliźnie, długą, wysmukła i cienką. Mick. 1902 [SW]
    • ‍ Gdzie to po zgonie idzie ludzka mara? - Na pole płaczu, lub pole wesela. Wysp. Leg. I, 95. 1924-1932 [SJPDor]
    • ‍ Mary cmentarne. 2003 [USJP]
  4. «sen pełny marzeń» [SWil] SW: «sen pełen marzeń»
    • ‍ Obudzić kogo z mary. 1861 [SWil]
    • ‍ Znajduje monstrum zamiast swej kochanej żony, biedny człek w zdradzie, jakby z mary ocucony. Nagł. 1902 [SW]
  5. «mit. żeński latawiec, lub dusząca niewiasty zmora. Daje sny straszliwe, lub mary. Stąd jéj nazwa.» [SWil]
  6. «fig. omamienie, zwodnictwo, ułuda» [SWil] SW: «to, o czym się marzy, urojenie, mrzonka; pozór, postać, cień»
    • ‍ Mara szczęścia, chwały, fałszu itp. 1861 [SWil]
    • ‍ Starał się nakłonić wychodźtwo do zjednoczenia i do zaprzestania próżnych kłótni o słowa i mary. Chm. 1902 [SW]
  7. «gw. zmora, duch nocny; napastujący konie i ludzi śpiących» [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «senne widziadło, zjawa senna, somnium, vana somnii imago» [SStp]
  2. przen. «coś szybko przemijającego, nieuchwytnego» [SXVI]
  1. «senne widziadło, zjawa senna, somnium, vana somnii imago» [SStp]
  2. «omamienie, zwodnictwo, ułuda» [SWil]

Związki frazeologiczne

  1. wyglądać jak mara [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. mary cmentarne «duchy cmentarne» [USJP]
  2. mary przodków «duchy przodków» [USJP]
  3. nocne mary «koszmary senne» [USJP]
  4. senna mara [SWil]
  5. śnić marę [SWil]

Przysłowia

  1. Bo ktoż to właśnie może zrozumieć na świecie Co się więc dziwnie komu przez sen we łbie plecie Sen mara dobra wiara. [SXVI]
  2. Sen mara - Bóg wiara. «niepomyślne prognozy nie muszą się sprawdzić, nie należy bać się złych snów, przeczuć» [USJP]
  3. Sen mara, Bóg wiara. «nie należy wierzyć ani w sny, ani w przepowiednie» [L]
  4. Sen mara, Bóg wiara. «nie wierz w sny, ale w boskie rozrządzenia» [SWil]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Kamila Półtorak, Ewelina Kwapień