luby

przymiotnik, r.m.
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. dekl. m.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *leu̯bʰ-o- [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *leu̯bʰ- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *ljubъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    libý
  3. stczes.
    ľub, ľúb
  4. dłuż.
    luby
  5. dłuż.
    luba
  6. głuż.
    luby
  7. połab.
    ľaibĕ
  8. słc.
    ľúby
  9. słc.
    ľúba
  10. błr.
    lúby
  11. błr.
    lúbaja
  12. ros.
    lub
  13. ros.
    lubój
  14. ros.
    lúbyj
  15. ros.
    lúba
  16. ukr.
    lúbyj
  17. ukr.
    lúba
  18. scs.
    ljubъ
  19. bułg.dial.
    ljúba
  20. mac.
    ljuba
  21. sch.
    ljub
  22. sch.
    ljúba
  23. słoweń.
    ljȗb
  24. słoweń.
    ljubi
  25. słoweń.
    ljȗba
  1. Polskie formy gwarowe
  2. pol.gw.
    luby [SGPKar]
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. sans.
    lúbhyati
  3. sans.
    lobháyati
  4. ang.
    love
  5. niem.
    lieb
  6. niem.
    Liebe
  7. stwniem.
    liob
  8. goc.
    liufs
  9. łac.
    libet

Ewolucja formalna

  1. pie. *leu̯bʰ-o-
  2. psł. *ljubъ(jь)
  3. stpol. ľubȳ
  4. śrpol. luby

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «miły, przyjemny, drogi, kochany, acceptus, gratus, carus, dilectus» [SStp] SXVI: «wywolujący przyjemne wrażenie, dający uczucie zadowolenia, miły, wdzięczny», L: «przyjemny, wdzięczny, miły, upodobany, kochany, dogodny, przypadający», SWil: «przyjemny, wdzięczny, miły, kochany», SW: «miły, kochany, ukochany, drogi; miły, błogi, przyjemny, wdzięczny», SJPDor: przestarz. «darzony szczególną sympatią, miły, przyjemny, ukochany», USJP: przestarz. a poet. «darzony szczególną sympatią, miły, przyjemny, ulubiony, ukochany»
    • ‍ I będą, iż luba będą wymowienia ust mojich (erunt ut complaceant eloquia, Puł: będą, aż luby wymowy). Fl 18, 15. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Przyjedzieli pánic luby| Złom klasztorne pánno śluby. BielKom nlb 6 1557 [SXVI]
    • ‍ On mi tylko jeden wiecznie będzie luby. Teat. 48. b, 6 1775-1806 [L]
    • ‍ Luby, więcej jak miły, mówi się o tym, czym się człowiek nacieszyć i nasycić nie może; a do czego serce tak się rwie, że ledwie z piersi nie wyskoczy. Kras. A. 1902 [SW]
    • ‍ Już wieczór luby zawiewa, wietrzyk w rękawy się wtula, deszcz kropi. Tuwim. Słowa 35 1926 [SJPDor]
    • ‍ Luby cień, chłód, wietrzyk. 2003 [USJP]
  2. «rozmiłowany, znajdujący upodobanie w kimś, w czymś» [SStp]
    • ‍ Ramię jich (sc. nieprzyjacioł) nie zbawiło jich, ale prawica twoja i ramię twoje, i oświecenie oblicza twego, bo jeś lub był (Puł: jeś sie zlubił) w nich (quoniam complacuisti in eis). Fl 43, 5. (przed 1400 rokiem) [SStp]
  3. «pożądany, upragniony, exspectatus, exoptatus: coś jest komuś lubo 'ktoś sobie czegoś życzy, aliquis aliquid capit, desiderat» [SStp] SXVI: «będący przedmiotem naszych uczuć, kochany»
    • ‍ Zwolcie sobie dziś, co wam lubo jest (quod placet), komu owszem służyć będziecie. BZ Jos 24, 15. 1455 [SStp]
    • ‍ Tyś z lubego łona ojca mego mię wywiódł, skąd nie ogarniona cześć twa panie na wieki. GosłCast 20 1597 [SXVI]
  4. «związany z rozkoszą cielesną, rozkoszny, venerus» [SStp]
    • ‍ Człowiecza rozkosz podług ciała, jąż źli mają za błogosławieństwo, zależyć... na całuwaniu, obłapianiu, na spaniu lubem. R XXII 238. (po 1400 roku) [SStp]
  5. «smukły, szczupły, gracilis» [SStp]
    • ‍ Querebam gracilem lubej. R XVI 340. 1400-1450 [SStp]
  6. «kochanek» [L] SWil: «kochanek», SW: «kochanek, ukochany», USJP: przestarz. a. książk. żart. «osoba kochana, bliska sercu; ukochany, najdroższy, ukochana, najdroższa»
    • ‍ Znam sama jedną panią, której rodzice nie pozwalali wyjść za lubego. ORZESZ. Z różnych III, 242. [SJPDor]
    • ‍ Wenero, kieruj moje kroki w te strony, gdzie się mój luby znajduje. Stas. Num. 2, 116. 1788 [L]
    • ‍ Prosiła tylko ażeby jej luby poświęcił małą cząstkę żywota. Mick. 1902 [SW]
    • ‍ Jeśli nie chcesz moje zguby, krokodyla daj mi luby! A. Fredro 2003 [USJP]
  7. «a) delikatny, wątły, wiotki, b) wybujały, giętki, gibki, c) jaglana kasza na mleku (dla państwa młodych)» [SW] Znaczenia gwarowe.
    • ‍ O lubé brzegi, gdy was z oczu zbędziem, jákiéj my nędzné myśli w ten czás będziem? GórnTroas 68 1589 [SStp]

Zmiany semantyczne

  1. «miły, przyjemny, drogi, kochany» [SStp]
  2. «rozmiłowany, znajdujący upodobanie w kimś, w czymś» [SStp]

Połączenia wyrazowe

  1. każdemu luby [SXVI]
  2. listy od lubego «listy od ukochanego» [USJP]
  3. luba twarz «miła twarz» [SXVI]
  4. lube dźwięki «miłe dźwięki» [USJP]
  5. luby pokoj [SXVI]
  6. luby spokój «przyjemny spokój» [USJP]
  7. spotkać się z lubą «spotkać się z ukochaną » [USJP]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Katarzyna Owczarek, Zespół -