groza

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -a- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *groǵ- [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *garəǵ- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *grozá
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    hrůza
  3. dłuż.
    groza
  4. głuż.
    hroza
  5. słc.
    hrôza, hrûza
  6. błr.
    hrazá
  7. ros.
    grozá
  8. ukr.
    hrozá
  9. scs.
    groza
  10. bułg.
    grozá
  11. mac.
    groza
  12. sch.
    gròza, gróza
  13. słoweń.
    gróza
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    gražóti
  3. lit.
    grasà
  4. lit.
    grasùs
  5. lit.
    grė̃sti
  6. łot.
    gręzuôt
  7. orm.
    karcem
  8. grec.
    gorgós (pokrewieństwo niepewne)
  9. irl.
    gráin (pokrewieństwo niepewne)

Ewolucja formalna

  1. pie. pie. *groǵ-
  2. psł. *grozá
  3. stpol. grŏză
  4. śrpol. groza, [groża]

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «przestrach, przerażenie, trwoga, obawa przed czymś, formido, horror, pavor, metus» [SStp] SXVI: «strach», L: «strach z wzdryganiem aż do truchlenia», SWil: «strach z wzdryganiem», SW: stpol. «strach, trwoga, przerażenie, przestrach; nieuż. wstręt, obrzydzenie, okropność, rzecz oburzająca», SJPDor: «silne uczucie lęku, trwogi, przerażenie wobec niebezpieczeństwa», USJP: «silne uczucie lęku, trwogi, przerażenia wobec niebezpieczeństwa»
    • ‍ A gdyż było słuńce za gorę zaszło, uderzy na Abrama drzemota (cumque sol occumberet, sopor irruit super Abram) a groza wielika w ciemności obydzie ji . BZ Gen 15,12 1455 [SStp]
    • ‍ Co Krzyżacy Polakom wyrządzili, z grozą i wspominać. Biel. Kr. 354. 1564 [L]
    • ‍ Znajdziesz wnet Wilczy dekret, á Zájęczą grozę. RejZwierc 1v 1568 [SXVI]
    • ‍ Słabym są nader miłości łańcuchem postrach i groza: niech no się tylko te ogniwa spękają, wnet poczną nienawidzieć, którzy się bać przestali. Zab. III/1 (1779) 1779 [SJPDor]
    • ‍ Uszom groza od lwich ryków. 1861 [SWil]
    • ‍ Uderzy na Abrama drzemota, a groza wielika w ciemności obydzie ji. B. Sz. 1900 [SW]
    • ‍ Okrzyki grozy. 2003 [USJP]
  2. «groźba, pogróżka, minae, comminatio, vexatio» [SStp] SXVI: «groźba, pogróżka, zapowiedź pomsty», SW: stpol. «groźba, pogróżka»
    • ‍ Święty Jan tego to krola Heroda o jego złość karał jest ji był, aleć on jego groz nie bał się jest był. Gn 11b. (przed 14oo rokiem) [SStp]
    • ‍ ták iż już niektorzy z ziemie ućiekáć chćieli, by byli przez Krolá nie hámowáni grozą. BielKron 399v 1564 [SXVI]
    • ‍ On jego groz nie bał się. 1900 [SW]
  3. «właściwość wywoływania strachu, groźność, straszliwość, terror, vis terribilis; niebezpieczeństwo, wieść zatrważająca» [SStp] SXVI: «stan zagrożenia, niebezpieczeństwo», SJPDor: «to, co grozi, co wywołuje uczucie trwogi, przerażenia, okropność, przeraźliwość, niebezpieczeństwo», USJP: «fakt, że coś jest groźne; także: cecha rzeczy lub zjawiska wywołująca strach, przerażenie, poczucie zagrożenia»
    • ‍ Użytki ziemie twej... seżrze lud, ktoregoż ty nie znasz, a ty będziesz cirpieć zawżdy..., lękając się przed jego grozą (stupens ad terrorem eorum) jąż to uźrzyta oczy twoji. BZ Deut 28, 34. 1455 [SStp]
    • ‍ A strách pospolićie więc kiedy grozę czuje, Więcej niżli Hetmani i Krol rozkázuje. KmitaSpit Cv. 1595 [SXVI]
    • ‍ Konie z kwikiem przeraźliwym rozbiegły się, tratując wszystkich po drodze. Jęki i wrzaski pierwszych rannych powiększyły grozę sytuacji. Rudn. H. Spart. 130 1952 [SJPDor]
    • ‍ Groza położenia, sytuacji, śmierci. 2003 [USJP]
  4. «podstęp, zasadzka, chytrość, insidiae, machinationes» [SStp]
    • ‍ Od groz ab insidiis diabolorum protegunt. (po 1400 roku) [SStp]
  5. «znak zapowiadający coś strasznego» [SXVI]
    • ‍ A kiedy sie ludzie bali| Czego dziwnego czekáli. Bowiem tákie grozy były| Iżby sie cudá wziáwiły. BierEz Nv 1578 [SXVI]
  6. «kara, sankcja karna» [SXVI]
    • ‍ A okaż grozę swoię ná tych ktorzy ták zelżyli imię twe. RejPs 119 1541 [SXVI]
  7. «rygor, bezwzględne posłuszeństwo» [SXVI] SWil: «groźna karność, srogość, rygor», SW: «karność, surowość, rygor, dyscyplina», SJPDor: daw. «surowa karność, surowa dyscyplina, wielki rygor»
    • ‍ Iż lepszy jest huff Jeleni zgodliwych, ktore Lew pod spráwą á pod bojáźnią wiedzie, niżli huff Lwow niezgodliwych ktorzy sie sámi kąsáją, á iż je Jeleń wiedzie, ná ktorego żadnej pieczej nie máją, áni żadnej grozy miedzy nimi uczynić nie może. RejPos 334 1566 [SXVI]
    • ‍ Ojcowie, wychowujcie dziatki wasze w karności i grozie Pańskiej. Wuj. 1599 [SW]
    • ‍ Nie tyle grozą, jak raczej dozorem stała chorągiew, bo Mohort był wzorem wojskowej służby. Pol. Moh. 29. 1922 [SJPDor]
  8. «okrucieństwa, okropności, cierpienia, akty przemocy» [SXVI]
    • ‍ O synu zatraceniá, ktory sie gróz mąk piekielnych nie boisz. OpecŻyw 94v 1522 [SXVI]
  9. «potęga, władza wzbudzająca trwogę» [SXVI]
    • ‍ Gdiż i ociec ábo sprawcá porządny domu swego/ májąc kilko synow ábo kilká służebnikow/ záwżdy chce mieć zwirzchność á grozę nád nimi. RejPos 280v 1566 [SXVI]
  10. «daw. tylko w M. i W., wykrzyknienie wyrażające oburzenie, zgorszenie; zgroza! o zgrozo!» [SJPDor]
    • ‍ A pfe! groza, panie Wincenty! Słysząc cię mówiącego o miłości, jakby romans czytał. Zabł. Wielkie rzeczy 82 1877 [SJPDor]

Zmiany semantyczne

  1. «przestrach, przerażenie, trwoga, obawa przed czymś, formido, horror, pavor, metus» [SStp]
  2. «rygor, bezwzględne posłuszeństwo» [SXVI]
  1. «przestrach, przerażenie, trwoga, obawa przed czymś, formido, horror, pavor, metus» [SStp]
  2. «kara, sankcja karna» [SXVI]
  1. «przestrach, przerażenie, trwoga, obawa przed czymś, formido, horror, pavor, metus» [SStp]
  2. «potęga, władza wzbudzająca trwogę» [SXVI]

Połączenia wyrazowe

  1. film grozy, powieść grozy «film. film, którego celem jest wywołanie uczucia przerażenia i strachu u odbiorcy; horror» [USJP]
  2. powieść gotycka a. grozy «lit. powieść o sensacyjnej akcji dziejącej się zazwyczaj w średniowiecznym gotyckim zamku w atmosferze tajemniczości, charakterystyczna zwłaszcza dla romantycznej literatury angielskiej» [USJP]
  3. trzymać kogo w grozie «trzymać kogoś w niepewności» [SWil]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Magdalena Krawczyk, Zespół -