bojaźń

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *bʰəi̯-ō- [IEW]
  3. od rdzenia pie.
    *bʰōi̯- [IEW]
  4. pie. (laryng.)
    *bʰoiH-eh₂- [EDSIL]
  5. od rdzenia pie. (laryng.)
    *bʰei̯h₂- [LIV2]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *bojaznь
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    bázeň
  3. stczes.
    bázn, bázň, bázeň
  4. dłuż.
    bójazń
  5. głuż.
    bojazń
  6. słc.
    bázeň
  7. błr.
    bójazь
  8. ros.
    bojáznь
  9. ukr.
    bojáznь
  10. strus.
    bojaznь
  11. scs.
    bojaznь
  12. bułg.
    bojázъn
  13. mac.
    bojazan
  14. sch.
    bȍjāzan
  15. słoweń.
    bojȃzen
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    bijóti, bijótis
  3. stprus.
    biātwei
  4. sans.
    bháyate
  5. awest.
    b(a)iieṇtē
  6. hol.
    beven
  7. stirl.
    báigul

Ewolucja formalna

  1. pie. *bʰəi̯-ō-
  2. psł. *boja-znь
  3. stpol. bojāźń
  4. śrpol. bojáźń, bojaźń

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «lęk, timor, pavor» [SStp] SXVI: «uczucie strachu, lęku, trwogi, przerażenia; przewidywanie czegoś niepomyślnego, obawa, niepokój; niepewność, niechęć; lękliwość, brak odwagi, nieśmiałość», SWil: «banie się, lękanie się czego», SJPDor: «banie się, lękanie się czego; strach, lęk, obawa, niepokój», USJP: książk. «uczucie strachu, lęku; banie się, trwoga»
    • ‍ Tu są drżeli bojaźnią, gdzież nie było bojaźni (illic trepidaverunt timore, ubi non erat timor). Fl 52, 6 (przed 1400) [SStp]
    • ‍ Oni gdy to usłyszeli| Od bojáźni áż wezdrzeli. BierEz F, I2, M4 [3 r.] 1578 [SXVI]
    • ‍ Bojaźń jest niespokojność duszy, myślącéj o czém przyszłém. 1861 [SWil]
    • ‍ Chwytała ją bojaźń nagła, nerwowa, by choroba nie wróciła. Pięt. Białow. 77 1947 [SJPDor]
    • ‍ Wycie wilków przejmowało ich serca bojaźnią, 2003 [USJP]
  2. «bogobojność, timor dei, religio, pietas» [SStp] W SStp znaczenie odnoszące się do wyrażenia: bojaźń boga. SXVI: «bogobojność, czczenie Boga, wypełnianie przykazań Bożych, obawa przed gniewem i karą Bożą», SWil: bojaźń Boża v. Pańska «banie się Boga, czczenie Boga, bogobojność». W USJP jako związek frazeologiczny: bojaźń boża «bogobojność, pobożność»
    • ‍ To błogosławieństwo człowiek otrzymawa, ktory w bojaźni boskiej sie kocha (sic benedicetur homo, qui timet dominum Psal 127, 4). MW 81 b (około 1450) [SStp]
    • ‍ Daj abych w bojaźni pełnił przykazanie twoje. WróbŻołt 118/38 1539 [SXVI]
    • ‍ Początkiem mądrości jest bojaźń Pańska. 1861 [SWil]
  3. «lękliwość, stany lękowe jako objaw chorobowy, patologiczny» [SXVI]
    • ‍ Lekarstwa naprzeciw Melankolijej, i bojaźni. FalZioł V 76v 1534 [SXVI]

Zmiany semantyczne

  1. «lęk» [SStp]
  2. «bojaźń boga bogobojność» [SStp]
  1. «lęk» [SStp]
  2. «lękliwość, stany lękowe jako objaw chorobowy, patologiczny» [SXVI]

Związki frazeologiczne

  1. bojaźń Boga, boża, boska «bogobojność, pobożność» [SJPDor]
  2. bojaźń boża «bogobojność, pobożność» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. bojaźń (Pana) Chrystusowa) [SXVI]
  2. bojaźń Boga albo Pańska «bogobojność» [SW]
  3. bojaźń boska; boska bojaźń [SXVI]
  4. bojaźń Boża albo Pańska «banie się Boga, czczenie Boga, bogobojność» [SWil]
  5. bojaźń boża; boża bojaźń [SXVI]
  6. bojaźń Pana, (Pana) Boga [SXVI]

Przysłowia

  1. Bojaźń do kupy pędzi. [SW]
  2. Gdzie nie masz bojaźni, tam się wszystko błaźni. [SJPDor]
  3. Miłość z bojaźnią nie stoi, nie miłuje, kto się boi. [SJPDor]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autor: - Zespół