łgać

czasownik
psł. kon. I -o-//-e- tematowa→ pol. kon. II -'ę, -'esz

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *lugʰ- [EDSIL]
3. od rdzenia pie.
   *leu̯gʰ- [SEJPBo]

1. Język prasłowiański
2. psł.
   *lъgati

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   lhát
3. dłuż.
   łdgaś, łgaś
4. kasz.
   łgac
5. głuż.
   dial. łhać
6. połab.
   låzĕs
7. błr.
   lhac'
8. ros.
   lgat'
9. ukr. dial.
   lháty
10. scs.
    lъgati
11. bułg.
    lắža
12. mac.
    lažam
13. sch.
    làgati
14. słoweń.
    lagáti

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   lūgóti
3. łot.
   lùgt
4. ang.
   lie
5. stisl.
   ljúga
6. niem.
   lügen
7. stwniem.
   liogan
8. goc.
   liugan

Ewolucja formalna

1. pie. *lugʰ-
2. psł. *lъgati
3. stpol. łgăć
4. śrpol. łgać
5. npol. u̯gać

Znaczenia i przykłady użycia

1. «mówić nieprawdę, kłamać, falsa pro veris dicere, mentiri» [SStp] SXVI: «mówić nieprawdę, wprowadzać w błąd», ESXVII-XVIII: «kłamać», L: «kłamać, nieprawdę powiedzieć», SWil: «kłamać, zmyślać», SW: «kłamać, zmyślać, improwizować, cyganić», SJPDor: «mówić nieprawdę; kłamać», USJP: książk. «mówić nieprawdę; kłamać»
   • ‍ To, cośm mowił, łgałem (mentitus sum) jako pies. Sul 16, sim. Dział 40. (po 1450 roku) [SStp]
   • ‍ Łżę z prawdą się mijam Mącz 216c 1564 [SXVI]
   • ‍ Kto łże, ten i kradnie. Rys. Ad. 32. 1640 [L]
   • ‍ Adulterium i zzalbierskie fochy widzisz Mazepa jak to handel płochy szpetnie łgać i kraść zostawszy szlachcicem [...]. PasPam 177v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
   • ‍ W dyskursach przyjemnych łże o swoich przypadkach i morskich, i ziemnych. Kras. Listy 122. 1829 [SJPDor]
   • ‍ Kto łże, ten i kradnie. 1861 [SWil]
   • ‍ Łżę, aż się za nim kurzy. 1902 [SW]
   • ‍ Nie mogą ci wierzyć, bo ciągle łżesz. 2003 [USJP]
2. «myśl. (o psie-łgarzu) zwodzić, wprowadzać w błąd» [SW]
3. «przestarz. udawać» [SJPDor]
   • ‍ Wszędzie maski i obłuda, cóż jest życie? - istna gra; ten łże cnotę, a ten cuda, każdy myśli, że się uda. Korz. J. Wdow. 344 1871 [SJPDor]

Związki frazeologiczne

1. łgać aż się z gęby kurzy «bardzo kłamać» [ESXVII-XVIII]
2. łgać aż się za kimś kurzy «kłamać, łgać bez zachowania pozorów prawdy, bezczelnie » [USJP]
3. łgać ile wlezie «łgać (łże) bezczelnie, bez zająknienia» [SJPDor]
4. łgać jak pies «bezczelnie kłamać» [USJP]
5. łgać jak z nut, jak najęty «kłamać z dużą wprawą, bez wahania» [USJP]
6. łgać na potęgę, ile wlezie, jak z nut, jak pies «łgać (łże) bezczelnie, bez zająknienia» [SJPDor]
7. łże aż się kurzy, jak najęty, jak pies «łgać (łże) bezczelnie, bez zająknienia» [SJPDor]

Połączenia wyrazowe

1. łgać kogo [SXVI]
2. łgać komu [SXVI]
3. łgać na kogo [SXVI]
4. łgać przeciwko komu, przeciwko czemu [SXVI]

Przysłowia

1. Bo ták mądrzy powiedáli, Iż nigdy nie żáłowali, Kiedy poćciwie milczeli, Niżli bełkocąc łgáć mieli. [SXVI]
2. Ej, toć łże, aż ściany schną. [SW]
3. Kto łże, ten i kradnie. [SW, SWil]
4. Łże jak najęty, jak z nut. «łże, ani się zająknie» [SW]
5. Łże jak pies. [SW]
6. Łże, aż się za nim kurzy. [SW]
7. Łżowie by prawdę chcieli korcem mierzyć, Gdy przed tym łgáli, nie będą im wierzyć. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

• dołgać [L]
• lżyć [SXVI]
• nałgać [L]
• obełganie [SXVI]
• obełgać [SXVI]
• obełgować [SXVI]
• połgać [L]
• przełgać [L]
• przyłgać [SXVI]
• przyłgiwać [SXVI]
• zełgać [SStp]
• łeż || łża [SStp]
• łgacz gw. [SW]
• łganie [SXVI]
• łganka gw. [SW]
• łgarka [SW]
• łgarski [L]
• łgarstwo || łgarzstwo [SStp]
• łgarz [SStp]
• łgarzyk [SW]
• łgarzyna [SW]
• łgier [SW]
• łygać [SStp]
• łżeć [SW]
• łżykwiat || łżykwiet [SStp]
• łżywie [SStp]
• łżywy [SStp]
• łżący [SXVI]

Powiązane hasła

• Zobacz także: kłamać kłam prawda

Autorzy: Natalia Popławska, Aleksandra Żurek-Huszcz