korzyć (się)

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *kar- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *korìti
  3. od psł.
    *korъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    kořiti se
  3. głuż.
    pokorić
  4. głuż.
    upokorić so
  5. słc.
    koriť sa
  6. błr.
    karíc'
  7. błr.
    karíc'ca
  8. ros.
    korít'
  9. ukr.
    korýty
  10. ukr.
    korýtysja
  11. scs.
    koriti
  12. bułg.
    korjá
  13. sch.
    kòriti
  14. słoweń.
    koríti
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    kãras
  3. lit.
    kãrė
  4. lit.
    kãrias
  5. lit.
    krìnti
  6. lit.
    į-kyrėti
  7. łot.
    kaĩrinât, karinât
  8. łot.
    kar̦š
  9. niem.
    Heer
  10. stwniem.
    harawēn
  11. stwniem.
    hari, heri
  12. goc.
    harjis
  13. grec.
    kárnē
  14. irl.
    caire
  15. łac.
    cārināre

Ewolucja formalna

  1. pie. *kar-
  2. psł. *koriti (sę)
  3. stpol. kŏř'ić (śă˛)
  4. śrpol. kořyć (śę), kožyć (śę)

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «okazywać pokorę, kłaniać się, oddawać cześć, suppliciter adorare, venerari» [SStp] SXVI: «okazywać, wyznawać swą uległość, niższość, pokorę wobec kogoś», L: «upadać przed kim, upokarzać się», SWil: «upadać przed kim, upokarzać się», SW: «upokarzać się, kruszyć się», SJPDor: «czynić uległym; upokarzać, poniżać; kłaniać się, chylić się w pokorze; okazywać swą niższość, uległość wobec kogo, okazywać pokorę», USJP: podn. «okazywać pokorę, swoją niższość, uległość wobec kogoś»
    • ‍ Jać jeśm gość a korzę się . BZ Gen 23,4 1455 [SStp]
    • ‍ Takem się ukorzył przed nim, jako się korzy płaczliwy i zasmucony. Wrob. Ps. 79 (1567) 1567 [L]
    • ‍ Bo posłał upominki bratu swemu, łaski jego szukając i barzo mu się korząc. SkarŻyw 348 1579 [SXVI]
    • ‍ korzę się, submitto me, supplico alicui, supplex ad pedes alicuius iaceo, supplex est vester Iudices, Cicer. vide upadam przed kiem. modlę się I. 2 1643 [Kn]
    • ‍ Korzyć się przed Bogiem. 1861 [SWil]
    • ‍ Gdy się tak modlił a z płaczem korzył i wzywał i leżał przed kościołem, zebrało się niemało ludzi. Leop. 1902 [SW]
    • ‍ Korzenie się przed samowładztwem było maskowane twierdzeniem polityków burżuazyjnych, jakoby celem ich było uzyskanie szeregu ustępstw ze strony carskiego rządu w kwestii narodowej. March. Pisma I, 147 1952 [SJPDor]
    • ‍ Korzyć się przed jakąś potęgą, przed czyjąś władzą. 2003 [USJP]
  2. «(o ogniu) uciszać się, zmniejszać się, minus acrem fieri» [SStp]
    • ‍ Korzył się, krotko się czynił, mansuetatur. MPKJ V 77 1471 [SStp]
  3. «w mylnym przekładzie czeskiego korčiti se kłócić się, iurgare» [SStp]
    • ‍ Ale ucięszyli jego i korzyli są się, a zawidzieli jemu (exasperaverunt eum et iurgati sunt, invideruntque illi, Biblia litomierzycka: obtiezili su geho y korczili su sie). BZ Gen 49, 23 1455 [SStp]
  4. «bart. o pszczołach, jeśli rozgniewane żądlą, czyli kąsają» [SWil] SW: bart. «(o pszczołach) kąsać, żądlić w gniewie»

Zmiany semantyczne

  1. «okazywać pokorę, kłaniać się, oddawać cześć» [SStp]
  2. «(o ogniu) uciszać się, zmniejszać się» [SStp]

Związki frazeologiczne

  1. muskuł korzący się «anat. mięsień gałki ocznej prosty dolny (musculus bulbi oculi rectus inferior, s. humilis)» [SW]

Połączenia wyrazowe

  1. korzyć się i modlić [SXVI]
  2. korzyć się komu [SXVI]
  3. korzyć się pod czym [SXVI]
  4. korzyć się pod mocną ręką bożą [SXVI]
  5. korzyć się przed Bogiem [SWil]
  6. korzyć się przed jakąś potęgą, przed czyjąś władzą [USJP]
  7. korzyć się przed kim, przed czym [SXVI]
  8. korzyć się wobec Boga [SXVI]
  9. z serca, sercem się korzyć [SXVI]

Przysłowia

  1. Lepiej korzyć się z cichemi, niźli dzielić korzyści z pysznemi. [L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Zuzanna Nabiałek, Zespół -