kajać się

czasownik
psł. kon. III -jo-//-je- tematowa→ pol. kon. IV -am, -asz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *kᵘ̯ōi̯- [SEJPSł]
  3. od rdzenia pie.
    *kᵘ̯ei̯- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *kàjati sę
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    kát se, káti se
  3. głuż.
    kać so
  4. słc.
    kajať sa
  5. błr.
    kájacca
  6. ros.
    kájat'sja
  7. ukr.
    kájatysja
  8. scs.
    kajati sę
  9. bułg.
    kája se
  10. sch.
    kȁjati se
  11. sch.
    kȁjati
  12. słoweń.
    kájati se
  1. Polskie formy gwarowe
  2. pol.gw.
    kajać się [SGPKar]
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. sans.
    cáyate
  3. awest.
    čikayãt
  4. awest.
    kaēnā-
  5. awest.
    kāy-
  6. grec.
    tī́nō
  7. grec.
    tínomai

Ewolucja formalna

  1. pie. kᵘ̯ōi̯-
  2. psł. *kajati sę
  3. stpol. kăjăć śă˛
  4. śrpol. kajać śę

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «żałować swoich czynów, objawiać skruchę pokutować, moleste ferre, supplicem esse, poenitentiam agere» [SStp] SXVI: «żałować czegoś (przeważnie popełnionych grzechów), wyrażać żal, okazywać skruchę», Kn: «żałować za co», L: «żałować występku, błędu», SWil: «czego żałować, czynić skruchę», SW: «żałować czego, pokutować za co», SJPDor: «przyznawać się ze skruchą do winy, żałując tego, co się zrobiło», USJP: «przyznawać się ze skruchą do winy, żałując tego, co się zrobiło»
    • ‍ Usłyszew to krol Ezechyjasz i wszyciek lud jego... kając idziechą, pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego Kśw ar 5 (przed rokiem 1400) [SStp]
    • ‍ Po uczynku daremne bywa kajanie. Cresc. 3 1549 [L]
    • ‍ Przeto też Márek Święty, o tym oleju Apostolskim ták wspomina mówiąc. Iż idąc zwolennicy przepowiedáli, áby sie ludzie kájáli. KrowObr 82 1560 [SXVI]
    • ‍ Kaje się grzechow. 1643 [Kn]
    • ‍ Kajać się grzechów, przewinień, błędów. 1861 [SWil]
    • ‍ Kajcie się grzechów, upominamy, kajcie. Kochan. 1902 [SW]
    • ‍ Nuż łkania tłumić i oczy ocierać, i bić się w piersi, i kajać za grzechy! Konopn. Balcer 41 1925 [SJPDor]
    • ‍ Kajać się przed kimś za swoje winy. 2003 [USJP]
  2. «spowiadać się, wyznawać grzechy, peccata confiteri» [SStp]
    • ‍ In fine autem exhortacionis huiusmodi, populus generalem confessionem faciat in hec verba: Kaję się Bogu etc. (1285) 1357 KodWP I 511 (1285) 1357 [SStp]
  3. «litować się, okazywać miłosierdzie, żałować kogoś» [SXVI] L: «litować się, zmiłować się, żałować kogo, udobruchać się», SWil: «litować się, żałować kogo, czego», SW: «litować się, żałować kogo, czego»
    • ‍ Bóg jest cierpliwy i mnogiego miłosierdzia i kający się nad złością. Leop. Joel. 2, 3 1561 [L]
    • ‍ A (ták) wyciągnąłem rękę moję ná cię, i wytráciłem cię, wprácowałem się kájąc się. BudBib Ier 15/6 1572 [SXVI]
    • ‍ Kajać się nad biednym, nad nędzą. 1861 [SWil]
    • ‍ Bóg jest cierpliwy i mnogiego miłosierdzia i kający się nad złością. 1902 [SW]
  4. «strzedz się, wystrzegać się, chronić się» [L] SWil: «strzedz się, wystrzegać się, chronić się», SW: «strzec się, wystrzegać się, pilnować się»
    • ‍ Wy, co kwiat szczykacie, kajcie się o chłopięta, wąż się zakradł w trawie. Nag. Wirg. 495 1774 [L]
    • ‍ Wy, co kwiat szczykacie, kajcie się, o chłopięta, wąż się zakradł w trawie. Nagur. 1902 [SW]
  5. «karać się czym, przestrogę sobie brać z czego, bać się kary z cudzego przykładu» [L] SWil: «budować się, wzór brać», SW: «brać z czego wzór, przestrogę, budować się czym»
    • ‍ Przypadek nam powinien być nauką cudzy, co się stało jednemu, niech się kają drudzy. Min. Ryt. 4, 88 1755 [L]
    • ‍ Cudzym się przypadkiem kajać, mądrością. 1861 [SWil]
    • ‍ Cudzym przypadkiem się kajać. Troc. 1902 [SW]
  6. «stawać się znośniejszym, łagodnieć» [SW]
    • ‍ Zima się kaje, rozchodzi się. 1902 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «żałować swoich czynów, objawiać skruchę pokutować» [SStp]
  2. «spowiadać się, wyznawać grzechy» [SStp]
  1. «żałować swoich czynów, objawiać skruchę pokutować» [SStp]
  2. «budować się, wzór brać» [SWil]

Połączenia wyrazowe

  1. grzechow kajać się [SXVI]
  2. kajać się bluźnierstwa, błędu, buntu, przysięgi, żywota [SXVI]
  3. kajać się czego [SXVI]
  4. kajać się i żałować [SXVI]
  5. kajać się prawdziwie, szczyrze [SXVI]
  6. kajać się przed kim [SXVI]
  7. kajać się z czego [SXVI]
  8. kajać się za co [SXVI]
  9. złości kajać się [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Oliwia Kujawińska, Ewelina Kwapień