kara

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -a- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *kar- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *kara
  3. od psł.
    *korìti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.przest.
    kára
  3. ros.
    kára
  4. csł.
    kara
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. stwniem.
    harawēn
  3. łac.
    carināre

Ewolucja formalna

  1. pie. *kar-
  2. psł. *kar-a
  3. stpol. *kară
  4. śrpol. kara

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «karanie, wymierzanie kary» [SXVI] L: «karanie, ukaranie», SWil: «karanie, ukaranie; zadość uczynienie sprawiedliwości za przekroczenie jej praw», SW: «zadośćuczynienie sprawiedliwości, karanie, ukaranie»
    • ‍ do wiernych rąk jego [króla] byłá oddána wszystká władza czći i káry OrzJan 50 1590 [SXVI]
    • ‍ Kara jest nieszczęście, którem prawodawca grozi tym, którzyby zamyślali gwałcić prawa jego. Mon. 76, 286 1766 [L]
    • ‍ Kara śmierci. 1861 [SWil]
    • ‍ Kara boża, wieczna, doczesna. 1902 [SW]
  2. «środek represyjny stosowany za przekroczenie norm obyczajowych, moralnych lub prawnych» [SXVI] SJPDor: «środek represyjny stosowany względem osób, które popełniły przestępstwo lub w jakikolwiek sposób naruszyły normy prawne lub obyczajowe; środek wychowawczy mający na celu hamowanie wykroczeń», USJP: «środek represyjny stosowany w wymiarze sprawiedliwości względem osób, które popełniły przestępstwo lub w jakikolwiek sposób naruszyły normy prawne; środek wychowawczy mający na celu hamowanie lub eliminowanie niepożądanego zachowania»
    • ‍ I máją ná to, ktoby kopał brzegi. Kárę i szpiegi. KlonFlis G3v 1598 [SXVI]
    • ‍ Jeżeli czyn zagrożony karą podpada pod kilka przepisów ustawy karnej, sąd stosuje przepis przewidujący najsurowszą karę. Kod. karny 11 1949 [SJPDor]
    • ‍ Kara pieniężna, administracyjna. 2003 [USJP]
  3. «karność, groza» [L] SWil: «karność, groza», SJPDor: daw. «karność, groza, rygor» (brak cytatów)
    • ‍ Na ten czas odrzucona była wszelka kara i porządek żołnierski. Krom. 715 1767 [L]
  4. «mit. jedna z Walachur giermańskich» [SWil]

Zmiany semantyczne

  1. «karanie, wymierzanie kary» [SXVI]
  2. «środek represyjny stosowany za przekroczenie norm obyczajowych, moralnych lub prawnych» [SXVI]

Związki frazeologiczne

  1. dostać karę, pot. burę «zostać zganionym, ukaranym» [USJP]
  2. kara boska z kimś albo z czymś «zwrot używany na wyrażenie kłopotu, jaki ma się z kim lub z czym, kiedy nie mozna sobie z czym poradzić lub dojść z kim do porozumienia» [SJPDor]
  3. kara boska z tym człowiekiem! «skaranie boskie, bieda z nim, trudno sobie z nim poradzić» [SW]
  4. książk. przykładna kara, przestarz. przykładne ukaranie «kara surowa, mająca odstraszyć innych od popełnienia tego samego lub podobnego czynu» [USJP]
  5. pot. łupnąć komuś podatek, karę itp. «nałożyć na kogoś duży podatek, karę itp.» [USJP]
  6. ujść kary, gniewu itp. «uniknąć kary, czyjegoś gniewu itp.» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. kara boża, wieczna, doczesna [SW]
  2. kara konwencyjna «kara za niedotrzymanie umowy ustalona w przepisach prawnych» [USJP]
  3. kara pieniężna «grzywny» [SW]
  4. kara porządkowa «kara wymierzona za drobne przekroczenia przepisów dotyczących zachowania porządku w miejscu publicznym» [USJP]
  5. kara wadialna «przepadek wadium w razie niewywiązania się z zaciągniętych zobowiązań; odszkodowanie umowne wpłacone przez oferenta w wypadku wycofania się z licytacji, przetargu» [USJP]
  6. ponieść karę «być ukaranym» [SW]
  7. praw. zawiesić karę «o sądzie: orzec karę z zaniechaniem jej wykonania, pod warunkiem że skazany przez oznaczony czas nie popełni nowego przestępstwa» [USJP]
  8. przestarz. kara gardłowa «kara śmierci» [SJPDor]
  9. sport. ławka kar «w hokeju: ławka, na której podczas meczu siedzą zawodnicy karnie wykluczeni z gry na ściśle określony czas» [USJP]
  10. wymierzyć karę «ukarać» [SW]

Przysłowia

  1. Bez kary nie ma miary. [SW]
  2. Kara jednego - przykład dziesiątego. [SW]
  3. Za grzechy młodości kara wchodzi w kości. [SW]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autor: Zespół -