wiedza
rzeczownik, r.ż., singulare tantumpsł. dekl. -ja- tematowa→ pol. dekl. ż.
Etymologia
- Język prasłowiański
- psł.
*věďa
- od psł.
*věděti
- Języki słowiańskie
- kasz.
v́ėʒ́å
- ros.
véža
- strus.
věža
- Inne języki indoeuropejskie
- stprus.
waist
- sans.
véda
- niem.
weiß
- goc.
wait
- grec.
oída
- łac.
vīdī
Ewolucja formalna
- pie. *u̯oi̯d-
- psł. *věd-ja
- zach.słow. *věʒa
- stpol. *v̍eʒ̍a
- śrpol. wiedza
Znaczenia i przykłady użycia
- «wiedzenie, wiadomość» [T] SJPDor: daw. «wiadomość o kim, o czym, wieść; powiadomienie informacja»
-
«wiedzenie, wiadomość, znajomość»
[L] SWil: «posiadanie wiadomości o czém, znajomość jakiego przedmiotu»; SW: «wiedzenie, wiadomość, świadomość, znajomość, nocja», SJPDor: «znajomość czego, uświadamianie sobie czego», USJP: zwykle we fraz. «znajomość czegoś, uświadomienie sobie czegoś»
- Cokolwiek ziemia grzebie w ciemnym łonie, Co morz ogromnych i rzek pławią tonie, Nic się przed waszą wiedzą nie ukryje Nar. Dz. 1. 163 1804 [L]
- I mimo wiedzy nabierał spokoju, powagi, hartu i serca do boju 1861 [SWil]
- Ja sam zajmuję się wiedzą handlu, roli i wyższej ekonomiki; żona moja, życzyłbym, żeby wiedziała o kuchni i spiżarni. L 1919 [SW]
- Pracuję i będę pracował według swojej najlepszej wiedzy i sumienia. Twórcz. 1, 1954, s. 123 1954 [SJPDor]
- Robić coś z(a) czyjąś wiedzą. 2003 [USJP]
-
«ogólna znajomość, jaką posiada cały naród lub cała ludzkość w dziedzinie umysłowości, wszystkie wiadomości nabyte doświadczeniem, nauką i zostające umysłową własnością ludzi, a wyrażające się stopniem ich oświecenia»
[SWil] SW: «zasób umysłowy, zdobyty nauką i doświadczeniem, ogół umiejętności ludzkich albo danego umysłu, nauka»; SJPDor: «to, co się wie, ogół wiadomości zdobytych przez naukę», USJP: «ogół wiadomości zdobytych dzięki uczeniu się, zasób informacji z jakiejś dziedziny»
- Rozsłania się myśl organicznym rozwojem do coraz obszerniejszej wiedzy, do coraz doskonalszego pojęcia 1861 [SWil]
- Wiedza naukowa, tym środkiem rozpowszechniana, szersze daleko objęłaby koła. Lib. 1900-1927 [SW]
- Do kraju wraca Kochanowski w roku 1559 z dużym zasobem wiedzy zdobytej podczas studiów. Budzyk Lit. IX, 103 1952 [SJPDor]
- Mieć prawdziwą, głęboką wiedzę. 2003 [USJP]
-
«wiedza - nauka, gałąź nauki jako przedmiot studiów»
[SJPDor]
- Przeprowadzisz repetycje z wiedzy o Polsce współczesnej. Ziel. S. Świt. 26. 1958-1969 [SJPDor]
- «nauka, umiejętność» [SW]
- «w rozumieniu filozoficzném jest duszą powszechnego bytu lub świadomością bożą na wsze rzeczy rozlaną, a w ludziach znajdującą słowo. Kędy byt, tam i wiedza. We wszelakiej rzeczy znajduje się myśl boża, stać się mająca myślą człowieczą, a myśl ta jest wiedzą. Stąd jako byt piérwsze, tak wiedza drugie wielkie prawdy rozczłonie i wyłożenie» [SWil] W SWil jako pierwsze znaczenie hasła wiedza, bez cytatu; wpływ filozofa Bronisława Trentowskiego
Zmiany semantyczne
- «wiedzenie, wiadomość» T, czyli; to, że się coś wie; SJPDor: daw. «wiadomość o kim, o czym, wieść; powiadomienie informacja» [SJPDor]
- «zasób umysłowy, zdobyty nauką i doświadczeniem, ogół umiejętności ludzkich albo danego umysłu, nauka» [SW]
Związki frazeologiczne
- bez czyjej wiedzy, pomimo czyjej wiedzy «nie podając do czyjej wiadomości, nie zawiadamiając kogo, bez zgody czyjej» [SJPDor]
- bez czyjejś wiedzy «książk. nie podając do czyjejś wiadomości, nie zawiadamiając kogoś, bez czyjejś zgody» [USJP]
- bez wiedzy, mimo wiedzy «nie uświadamiając sobie czego, nieświadomie» [SJPDor]
- człowiek głębokiej, dużej wiedzy «człowiek bardzo wykształcony, uczony, erudyta» [SJPDor]
- ktoś umie, potrafi sprzedać swoją wiedzę, swój talent, swoje umiejętności itp. «ktoś umie przedstawić korzystnie, atrakcyjnie swoją wiedzę, swój talent, swoje umiejętności» [USJP]
- mądrość, wiedza książkowa «wiedza zaczerpnięta z książek, nieprzydatna w życiu praktycznym, nieżyciowa, teoretyczna» [USJP]
- mimo wiedzy «bezwiednie» [SW]
- mimo wiedzy «nie wiedząc o tém» [SWil]
- podać do publicznej wiedzy «podać do wiadomości ogółu, zawiadomić wszystkich» [SJPDor]
- przybytek wiedzy «książk. uczelnia, zakład naukowy» [SJPDor]
- robić coś z(a) czyjąś wiedzą «robić coś, mając czyjąś zgodę, aprobatę, poinformowawszy kogoś o czym» [USJP]
- z wiedzą czyją «mając czyją zgodę na co, czyją aprobatę» [SJPDor]
Połączenia wyrazowe
- wiedza filozoficzna, muzyczna, polityczna, techniczna, wojskowa [SJPDor]
- wiedza hermetyczna «histor. nauki tajemne uprawiane przez kapłanów babilońskich i egipskich» [USJP]
- wiedza pojedyńczego człowieka «uczoność, erudycja» [SWil]
Wyrazy pokrewne
- niewiedza [SWil]
- wiedma [Kn]
- wiedma || wiedźma || wid'ma [L]
- wiedmi [L]
- wiedz «dozorca, spieg» [Kn]
- wiedzenie || wiedzienie [SStp]
- wiedzieć [SStp]
Powiązane hasła
Autorzy: Natalia Jaworska, Zespół -