wiedza

rzeczownik, r.ż., singulare tantum
psł. dekl. -ja- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *u̯oi̯d- [EDSIL]
  3. od rdzenia pie.
    *u̯ei̯d- [LIV2]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *věďa
  3. od psł.
    *věděti
  1. Języki słowiańskie
  2. kasz.
    v́ėʒ́å
  3. ros.
    véža
  4. strus.
    věža
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. stprus.
    waist
  3. sans.
    véda
  4. niem.
    weiß
  5. goc.
    wait
  6. grec.
    oída
  7. łac.
    vīdī

Ewolucja formalna

  1. pie. *u̯oi̯d-
  2. psł. *věd-ja
  3. zach.słow. *věʒa
  4. stpol. *v̍eʒ̍a
  5. śrpol. wiedza

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «wiedzenie, wiadomość» [T] SJPDor: daw. «wiadomość o kim, o czym, wieść; powiadomienie informacja»
    • ‍ bez mojej wiedzy to uczynił 1764 [T]
    • ‍ Bielecki zniknął - żadnej o nim wiedzy. Śłow. Poem. I, 94 1949 [SJPDor]
  2. «wiedzenie, wiadomość, znajomość» [L] SWil: «posiadanie wiadomości o czém, znajomość jakiego przedmiotu»; SW: «wiedzenie, wiadomość, świadomość, znajomość, nocja», SJPDor: «znajomość czego, uświadamianie sobie czego», USJP: zwykle we fraz. «znajomość czegoś, uświadomienie sobie czegoś»
    • ‍ Cokolwiek ziemia grzebie w ciemnym łonie, Co morz ogromnych i rzek pławią tonie, Nic się przed waszą wiedzą nie ukryje Nar. Dz. 1. 163 1804 [L]
    • ‍ I mimo wiedzy nabierał spokoju, powagi, hartu i serca do boju 1861 [SWil]
    • ‍ Ja sam zajmuję się wiedzą handlu, roli i wyższej ekonomiki; żona moja, życzyłbym, żeby wiedziała o kuchni i spiżarni. L 1919 [SW]
    • ‍ Pracuję i będę pracował według swojej najlepszej wiedzy i sumienia. Twórcz. 1, 1954, s. 123 1954 [SJPDor]
    • ‍ Robić coś z(a) czyjąś wiedzą. 2003 [USJP]
  3. «ogólna znajomość, jaką posiada cały naród lub cała ludzkość w dziedzinie umysłowości, wszystkie wiadomości nabyte doświadczeniem, nauką i zostające umysłową własnością ludzi, a wyrażające się stopniem ich oświecenia» [SWil] SW: «zasób umysłowy, zdobyty nauką i doświadczeniem, ogół umiejętności ludzkich albo danego umysłu, nauka»; SJPDor: «to, co się wie, ogół wiadomości zdobytych przez naukę», USJP: «ogół wiadomości zdobytych dzięki uczeniu się, zasób informacji z jakiejś dziedziny»
    • ‍ Rozsłania się myśl organicznym rozwojem do coraz obszerniejszej wiedzy, do coraz doskonalszego pojęcia 1861 [SWil]
    • ‍ Wiedza naukowa, tym środkiem rozpowszechniana, szersze daleko objęłaby koła. Lib. 1900-1927 [SW]
    • ‍ Do kraju wraca Kochanowski w roku 1559 z dużym zasobem wiedzy zdobytej podczas studiów. Budzyk Lit. IX, 103 1952 [SJPDor]
    • ‍ Mieć prawdziwą, głęboką wiedzę. 2003 [USJP]
  4. «wiedza - nauka, gałąź nauki jako przedmiot studiów» [SJPDor]
    • ‍ Przeprowadzisz repetycje z wiedzy o Polsce współczesnej. Ziel. S. Świt. 26. 1958-1969 [SJPDor]
  5. «nauka, umiejętność» [SW]
    • ‍ Wiedza przyrodnicza. 1919 [SW]
    • ‍ W państwie wiedz równouprawnienie zapanowało na całej linji. Ant. 1919 [SW]
  6. «w rozumieniu filozoficzném jest duszą powszechnego bytu lub świadomością bożą na wsze rzeczy rozlaną, a w ludziach znajdującą słowo. Kędy byt, tam i wiedza. We wszelakiej rzeczy znajduje się myśl boża, stać się mająca myślą człowieczą, a myśl ta jest wiedzą. Stąd jako byt piérwsze, tak wiedza drugie wielkie prawdy rozczłonie i wyłożenie» [SWil] W SWil jako pierwsze znaczenie hasła wiedza, bez cytatu; wpływ filozofa Bronisława Trentowskiego

Zmiany semantyczne

  1. «wiedzenie, wiadomość» T, czyli; to, że się coś wie; SJPDor: daw. «wiadomość o kim, o czym, wieść; powiadomienie informacja» [SJPDor]
  2. «zasób umysłowy, zdobyty nauką i doświadczeniem, ogół umiejętności ludzkich albo danego umysłu, nauka» [SW]

Związki frazeologiczne

  1. bez czyjej wiedzy, pomimo czyjej wiedzy «nie podając do czyjej wiadomości, nie zawiadamiając kogo, bez zgody czyjej» [SJPDor]
  2. bez czyjejś wiedzy «książk. nie podając do czyjejś wiadomości, nie zawiadamiając kogoś, bez czyjejś zgody» [USJP]
  3. bez wiedzy, mimo wiedzy «nie uświadamiając sobie czego, nieświadomie» [SJPDor]
  4. człowiek głębokiej, dużej wiedzy «człowiek bardzo wykształcony, uczony, erudyta» [SJPDor]
  5. ktoś umie, potrafi sprzedać swoją wiedzę, swój talent, swoje umiejętności itp. «ktoś umie przedstawić korzystnie, atrakcyjnie swoją wiedzę, swój talent, swoje umiejętności» [USJP]
  6. mądrość, wiedza książkowa «wiedza zaczerpnięta z książek, nieprzydatna w życiu praktycznym, nieżyciowa, teoretyczna» [USJP]
  7. mimo wiedzy «bezwiednie» [SW]
  8. mimo wiedzy «nie wiedząc o tém» [SWil]
  9. podać do publicznej wiedzy «podać do wiadomości ogółu, zawiadomić wszystkich» [SJPDor]
  10. przybytek wiedzy «książk. uczelnia, zakład naukowy» [SJPDor]
  11. robić coś z(a) czyjąś wiedzą «robić coś, mając czyjąś zgodę, aprobatę, poinformowawszy kogoś o czym» [USJP]
  12. z wiedzą czyją «mając czyją zgodę na co, czyją aprobatę» [SJPDor]

Połączenia wyrazowe

  1. wiedza filozoficzna, muzyczna, polityczna, techniczna, wojskowa [SJPDor]
  2. wiedza hermetyczna «histor. nauki tajemne uprawiane przez kapłanów babilońskich i egipskich» [USJP]
  3. wiedza pojedyńczego człowieka «uczoność, erudycja» [SWil]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Natalia Jaworska, Zespół -