srogi

przymiotnik
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *(s)trog-
  3. od rdzenia pie.
    *(s)terg-/*(s)treg- [SEJPBo]
  4. od rdzenia pie.
    *(s)ter- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *strogъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    strohý
  3. kasz.
    stroģi
  4. słc.
    strohý
  5. ros.
    strógij
  6. bułg.
    strog
  7. chorw.
    strȍg
  8. serb.
    strȍg
  9. słoweń.
    strog
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    strégti
  3. ang.
    stretch
  4. ang.
    straight
  5. hol.
    napięty
  6. hol.
    strekken
  7. niem.
    strack
  8. niem.
    strecken
  9. łac.
    tergum

Ewolucja formalna

  1. pie. *(s)trog-
  2. psł. *strogъ(jь)
  3. stpol. srŏgȳ
  4. śrpol. srog'i

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «surowy, okrutny, budzący postrach, severus, crudelis, terribilis» [SStp] ESXVII-XVIII: «groźny, surowy», L: «surowy, nieużyty, nieludzki, straszny, jątrzący się», SWil «surowy, nieużyty, nieludzki, straszny, jątrzący się», SW «okrutny, surowy, groźny, straszny, ostry, nieludzki, barbarzyński, nielitościwy, rozbestwiony» i «straszny, okrutny, ciężki, haniebnie dokuczliwy, dojmujący, nieznośny, silny, dający się we znaki», SJPDor: «pozbawiony wyrozumiałości, litości; surowy, okrutny; będący wyrazem takich cech», USJP: książk. «pozbawiony wyrozumiałości, litości; srogi, okrutny» i «będący wyrazem takich cech»
    • ‍ W mocy twej sąd twoj srogi przydzie. MW 67a 1475 [SStp]
    • ‍ Do pokoju wniść Francuzowi zawsze wolno, a Polak u drzwi musi i pół dnia stać zgoła sroga i zbyteczna powaga. PasPam 189 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Gdybyś mógł widzieć, jak w sercu jest ranną i smutną Ta, którą zowiesz srogą i okrutną. Past. F. 149 1722 [L]
    • ‍ W służbiem srogiego pana zmarnował lat wiele. 1861 [SWil]
    • ‍ Gdy srogi był, widziałeś jawnie iskry w oczach jego. Orzech. 1915 [SW]
    • ‍ Czas, cierpliwość najsroższe rany ułagadza. Słow. 1915 [SW]
    • ‍ Od rana do wieczora za krosnami się stało, i majster srogi był, oj srogi! (...) ani odetchnąć nie dał! Was. W. Pok. 44 1949 [SJPDor]
  2. «bardzo duży pod jakimś względem, wielki, ogromny» [ESXVII-XVIII] L: «haniebnie wielki, okrutnie duży, straszny», SWil: «haniebnie wielki, okrutnie duży, straszny», SW: «haniebnie wielki, okrutny, ogromny, straszny, olbrzymi, niezmierny, potężny», SJPDor: «odznaczający się dużym stopniem natężenia pod jakimś względem; wielki, ogromny, niezmierny», USJP: książk. «o czymś nieprzyjemnym: odznaczający się dużym stopniem natężenia; wielki, ogromny, niezmierny»
    • ‍ Srogim sumptem kazał cysterny po drodze z ciosanego kamienia porobić. Star. Dw. 64 1647 [L]
    • ‍ Padł wznak srogi chłop jako dąb. PasPam 229 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ U płci pięknéj, mimo srogiéj brzydoty fizycznéj i moralnéj, miewał on jeszcze względy. 1861 [SWil]
    • ‍ Przy srogim filarze, a raczej narożniku, było jakieś okno. Pas. 1915 [SW]
    • ‍ Rozdawał posłom upominki drogie, czeladź też wzięła podarunki srogie, każdy z osobna z worki bogatemi. Auszp. 1915 [SW]
    • ‍ Baby srogie czyniły lamenty, od których prawie że już uszy puchły. Konopn. Balcer 48 1925 [SJPDor]
  3. «książk. bardzo restrykcyjny, surowy, rygorystyczny» [USJP]
    • ‍ Sroga kara. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «surowy, okrutny, budzący postrach» [SStp]
  2. «bardzo duży pod jakimś względem, wielki, ogromny» [ESXVII-XVIII]

Połączenia wyrazowe

  1. chłop srogi «wysoki» [SW]
  2. los srogi «nieubłagany» [SW]
  3. sroga kara [SJPDor]
  4. sroga wielkość czego «bez liku» [SW]
  5. srogi gniew [SJPDor]
  6. srogi mróz [USJP]
  7. srogi rozkaz [SJPDor]
  8. srogi władca, dyktator, tyran [USJP]
  9. srogi wyraz twarzy [USJP]
  10. srogie cierpienia [USJP]
  11. srogie prawo, rozporządzenie, przepisy [SJPDor]
  12. zamordowanie srogie [ESXVII-XVIII]

Przysłowia

  1. Dobry rozgniewany sroższy. «cierpliwy poruszony gniewliwszy» [SWil]
  2. Nie tak srogi lew, jak go malują. [SW]
  3. Nie tak srogi lew, jak go malują. «inaczej: Straszniejszy djabeł w farbach niż w saméj istocie. » [SWil]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Ahata Liauchuk, Aleksandra Żurek-Huszcz