starość

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  2. staroć [SStp]
  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *stā-ro- [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *stā- [IEW]
  4. pie. (laryng.)
    *steh₂-ro- [EDSIL]
  5. od rdzenia pie. (laryng.)
    *steh₂- [LIV2]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *starostь
  3. od psł.
    *stàrъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    starost
  3. błr.
    starasc'
  4. ros.
    starostʹ
  5. ukr.
    staristʹ
  6. scs.
    starostь
  7. bułg.
    starost
  8. mac.
    starost
  9. sch.
    stȁrōst
  10. słoweń.
    starost
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    stóras
  3. sans.
    sthirá-
  4. stisl.
    stórr

Ewolucja formalna

  1. pie. *stā-ro-
  2. psł. *star-ostь
  3. stpol. stărŏść || [staroć]
  4. śrpol. starość

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «okres życia, kiedy się jest starym, wiek podeszły, sędziwy, aetas provecta, senectus» [SStp] ESXVII-XVIII: «późne lata życia człowieka a. zwierzęcia, schyłek życia», L: bez definicji, wynika ona z pierwszego cytatu: «od roku pięćdziesiątego wchodzi człowiek w wiek starości», SWil: «wiek ludzki mniej więcej od pięćdziesiątego roku życia, dokonywanie wieku», SW: «stare lata, wiek stary, sędziwy», SJPDor: «okres życia następujący po wieku dojrzałym; okres, kiedy się jest starym; stare lata, sędziwy wiek», USJP: «okres życia następujący po wieku dojrzałym, okres, kiedy jest się starym; stare lata, sędziwy wiek»
    • ‍ Starość (senectus) moja w miłosierdziu opłwitem. Fl 91, 10. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Dzieciństwo wiosna, lato młodzieństwo, jesień dostałe męstwo, a chmurna zima starość. Kołak. Wiek. A 4 1592 [L]
    • ‍ O starości naszéj siwizna znać dawa. Żarn. Post. 3, 598. 1597 [L]
    • ‍ Gdyby żołnierze z tego kontenci byli żołdu każdy i ja sam do zgrzybiałej starości pewnie bym go nie odstępował. PasPam 223v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Starość ciało kazi. 1764 [T]
    • ‍ Jeszcze mech starości nie porósł na twarzy. 1861 [SWil]
    • ‍ Starość człowieka, zwierza, drzewa, wina, miodu. 1915 [SW]
    • ‍ Wieleż ja z czasem odbiorę miłej mi za to wdzięczności, gdy z ciebie uznam podporę mojej starości. Kniaź. Wyb. 113. 1948 [SJPDor]
    • ‍ Ktoś trzęsący się ze starości. 2003 [USJP]
  2. «dawność, odległość w czasie, vetustas, magnum temporis spatium» [SStp] SWil: «dawność», SJPDor: «stan rzeczy dawno istniejącej; dawność», USJP: «stan rzeczy dawno, długo istniejącej; dawność»
    • ‍ Jegoż mężobojstwa doświadczenie... prze starość uczynku (propter vetustatem facti, Dział 47: dla ktorej dawności lat i starości rzeczy) łacno nie może być imiano. Sul 54 1448–1450 [SStp]
    • ‍ Zapadać się, opadać ze starości. 1861 [SWil]
    • ‍ Zaczęła wydobywać z pudełka wstążki różnych kolorów, spłowiałe nieco od starości. Orzesz. Cnot. 151. 1948-1951 [SJPDor]
    • ‍ Fotografie zblakły ze starości. 2003 [USJP]
  3. «sędziwość, statek, poważne obyczaje» [L] SWil: «fig. sędziwość, statek, poważne obyczaje»
    • ‍ Staremu młode mieć obyczaje sromota, ale w młodym piękna jest starość. Teat. 34, c, 57 1775-1806 [L]
    • ‍ Staremu młode mieć obyczaje sromota, ale w młodym piękna jest starość. 1861 [SWil]
  4. «przedawnienie, abolitio» [SStp]
    • ‍ Cum cuicunque idem Petrus venderet, ab eodem Adamo praedictam ipsam haereditatem libere potest exemere et ipsum diuturnitate neque aliquo modo al. starością non debet evadere Ziel I 172. 1494 [SStp]
  5. «gw. staranie, zachód, zabiegi; kłopot, zmartwienie, przykrość» [SW]
    • ‍ Wielki grunt, wielka starość. 1915 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «okres życia, kiedy się jest starym, wiek podeszły, sędziwy» [SStp]
  2. «sędziwość, statek, poważne obyczaje» [L]
  1. «okres życia, kiedy się jest starym, wiek podeszły, sędziwy» [SStp]
  2. «dawność, odległość w czasie» [SStp]

Związki frazeologiczne

  1. być w starości ileś lat «mieć, liczyć ileś lat» [SStp]
  2. podług czasów starości «od dawna, od dawnego czasu» [SStp]

Połączenia wyrazowe

  1. cicha starość [USJP]
  2. ciężar starości [USJP]
  3. do głębokiej starości [SW]
  4. do późnej starości [SW]
  5. doczekać starości [USJP]
  6. dożyć starości [USJP]
  7. na starość «w późniejszych latach, w podeszłym wieku» [ESXVII-XVIII]
  8. niedołężna starość [USJP]
  9. od starości [SStp]
  10. podeszła starość [USJP]
  11. pogodna starość [USJP]
  12. późna starość [USJP]
  13. spokojna starość [USJP]
  14. starość człowieka «stare lata, wiek stary, sędziwy» [SW]
  15. starość dokucza [USJP]
  16. starość doskwiera
  17. starość gnębi [USJP]
  18. starość gniecie [USJP]
  19. u progu starości [USJP]
  20. w starości «dojrzałość, wiek dojrzały, maturitas, aetas matura» [SStp]
  21. ze starości [USJP]
  22. zgrzybiała starość [USJP]

Przysłowia

  1. Biedna starości wszyscy cię żądamy,| A kiedy przyjdziesz, to zaś narzekamy. [SW, L, SWil]
  2. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci. «przyzwyczajenia młodości pozostają na stare lata» [SW, SJPDor, USJP]
  3. Jaki kto za młodu, taki na starość. «(czego się nowa skorupka napije, tym trąci: znać piwo po occie).» [SW, L, SWil]
  4. Każdy na starość żałuje, że się z młodu nie uczył. [SW, L]
  5. Kto z młodu chodzi jáko stáry, ná stárość skacze iáko młody. [ESXVII-XVIII]
  6. Leniwa młodość robi na starość żebrakiem. [SW, L]
  7. Przypłacisz w starości rozpustnej młodości. [L]
  8. Starości pragniemy, gdy przyjdzie, tęskniemy. [SW, L]
  9. Starość nie radość (śmierć nie wesele). «z wiekiem człowiek zaczyna odczuwać pewne dolegliwości, które uprzykrzają mu życie» [USJP]
  10. Starość nie radość, śmierć nie wesele. [SW, SJPDor]
  11. Starość nie radość. [L]
  12. Starość nie radość. «smutno jest być starym» [SWil]
  13. Starość nie sama przychodzi. Kupę z sobą chorób wodzi. [SW, SWil]
  14. Starość obraz abo owoc młodości, poznać łacno w starości, jaki kto był w młodości. [SW, L]
  15. Starość stek chorób i przykrości; starość nie sama przychodzi, kupę z sobą chorób wodzi. [L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autor: Anna Maria Jaworska