dziwić się

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *dīu̯o- [SEJPBo]
3. od rdzenia pie.
   *dei̯(ə)- [SEJPBo]

1. Język prasłowiański
2. psł.
   *diviti sę
3. od psł.
   *divìti

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   divit se
3. kasz.
   ʒëv́ic
4. kasz.
   ʒëv́ic są
5. słc.
   diviť sa
6. ros.
   divít', divljú
7. ros.
   divít'sja
8. ukr.
   dyvýtysja
9. scs.
   *diviti sę
10. sch.
    díviti se
11. sch.
    díviti
12. słoweń.
    díviti se

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   deivóti
3. sans.
   dīváḥ
4. sans.
   dī́deti
5. sans.
   dī́vyati
6. grec.
   dẽlos, déelos
7. grec.
   déato

Ewolucja formalna

1. pie. *dīu̯o-
2. psł. *diviti sę
3. stpol. ʒ̍iv̍ić śă˛
4. śrpol. ʒ̍iv̍ić śę

Znaczenia i przykłady użycia

1. «dziwić się, zdumiewać się, mirari, obstupescere, stupefieri» [SStp] SXVI: «doznawać zdziwienia, zdumiewać się, mieć wrażenie, że ma się przed sobą coś niezwykłego», L: «z podziwem uważać, cudować się, zdumiewać się», SWil: «z podziwem uważać, zdumiewać się», SW: «mieć wrażenie, że się ma przed sobą coś niezwykłego, doznawać zdziwienia, zdumiewać się», SJPDor: «być zdziwionym, okazywać zdziwienie», USJP: «odczuwać lub okazywać zdziwienie, nie rozumieć czego»
   • ‍ Ja się temu dziwuję, iże mowisz nie rozbaczając. Rozm 587 (około 1500 roku) [SStp]
   • ‍ Kupiec dziwiąc się| Pijta co są za goście. RejKup p7v 1549 [SXVI]
   • ‍ Między tak wielą nie najdzie żadnego, coby się twoim dziełom nie dziwował. P. Kochan. Jer. 45 1799 [L]
   • ‍ Dziwić się mądrości, waleczności, wspaniałości czyjej. 1861 [SWil]
   • ‍ Dziwić się czyjej mądrości. 1900 [SW]
   • ‍ Dziwię się, że mówi pani o ludziach, których pani nie zna. Breza Niebo I, 78 1949-1950 [SJPDor]
   • ‍ Dziwię się twojemu zachowaniu. 2003 [USJP]
2. «przyglądać się bacznie, patrzeć z uwagą, oculos ad aliquem intendere, animo intento» [SStp] SXVI: «przyglądać się bacznie, patrzeć z uwagą», L: «dziwować się czemu, przypatrywać się», SWil: «z zadziwieniem patrzeć na co», SW: «przypatrywać się, patrzeć, przyglądać się»
   • ‍ Będą się jej dziwici in eam intendent (si congregaverint aurum... et viderint mulierem..., omnia haec relinquentes in eam intendunt et aperto ore conspiciunt III Esdr 4, 19) 1471. MPKJ V 54 1471 [SStp]
   • ‍ Á też ći wszyscy więznie stáną przed tobą dziwiąc sie świętemy obliczu twemu á dáiąc dziwnie wiekuistą chwałę jemu. RejPs 208 1541 [SXVI]
   • ‍ Jeśliby kto śmiał w dzień święty albo się jakim igrzyskom dziwować, albo się przy sędzim zabawiać, taki rycerstwo straci i ojczyznę. Szczerb. Sax. 426 1581 [L]
   • ‍ Dziwiłem się, widząc to. 1861 [SWil]
   • ‍ Apollon, stojąc, począł się tej grze dziwić. D. Hist. rzym. 1900 [SW]
3. «mieć coś za złe, obwiniać o coś, imputare, incusare» [SStp] L: «mieć za złe», SWil: «mieć za złe»
   • ‍ Ja się temu dziwuję, iże mowisz nie rozbaczając. Rozm 587 (około 1500 roku) [SStp]
   • ‍ Nie dziwuję mu, że się dalej śpieszy. Klon. Fl. D. 1 1598 [L]
   • ‍ Nie dziwuję Njobie, że na martwe ciała swoich najmilszych dziatek patrząc. 1861 [SWil]

Zmiany semantyczne

1. «dziwić się, zdumiewać się» [SStp]
2. «przyglądać się bacznie, patrzeć z uwagą» [SStp]

Połączenia wyrazowe

1. barzo (wiele) się dziwić [SXVI]

Wyrazy pokrewne

• Dziwisz (imię) [L]
• dziwać się [SXVI]
• dziwia, dziwi «dziwność» [SXVI]
• dziwiciel [SXVI]
• dziwowanie [SStp]
• dziwować (się) [SStp]
• dziwownik «ktoś, kto się dziwi» [SXVI]
• nadziwować się [SXVI]
• podziwić się [SXVI]
• podziwować [SXVI]
• podziwować się [SXVI]
• przydziwować się [SXVI]
• rozdziwić się [SXVI]
• rozdziwować się [SXVI]
• wydziwiać [SXVI]
• wydziwić się [SXVI]
• wydziwować się [SXVI]
• zadziwić się [SXVI]
• zadziwować się [SXVI]
• zdziwić się [SXVI]
• zdziwować się [SXVI]

Powiązane hasła

• Porównaj: dziw

Autorzy: Olga Kamińska, Zespół -