durny

przymiotnik
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *dʰoṷ-
3. od rdzenia pie.
   *dʰeu̯- [SEJPSł]

1. Język prasłowiański
2. psł.
   *durьnъ
3. od psł.
   *durъ

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   durný
3. kasz.
   dërni
4. słc.
   durný
5. słw.
   dërnï
6. błr.
   durný
7. ros.
   durnój
8. ukr.
   durnýj
9. sch.
   dȗran

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   padùrmai
3. prus.
   dūrai
4. sans.
   dhṓrati
5. grec.
   thoũros, thoũris

Ewolucja formalna

1. pie. *dʰoṷ-
2. psł. *dur-ьnъ(jь)
3. stpol. *durnȳ
4. śrpol. durny

Znaczenia i przykłady użycia

1. «bezrozumny, próżny, pyszny, zarozumiały» [SXVI] Kn: «głupi, fantastyk», L: durnowaty «odurzony, głupowaty», SWil: «głupi, głupowaty, mazgajowaty», SW: «głupi, nierozumny, nierozsądny», SJPDor: «niemądry, naiwny, nierozsądny, głupi; szalony». USJP: pot. «pozbawiony rozsądku, niemądry, głupi, naiwny»
   • ‍ Ach coż tákich Pokrzywek i Grzywaczow durnych: Ktorzy cudzołożnikow i Czuryłow jurnych Bękárty podrzucone grzeją, karmią, pieszczą. KlonWor 61 1600 [SXVI]
   • ‍ I tobie przejrzały Nieba śmierć prędką od mężniejszej ręki. Coś to teraz tak durny i zuchwały. P. Kochan Jer. 245 1618 [L]
   • ‍ Taki durny, że piérwszy lepszy go oszuka. 1861 [SWil]
   • ‍ Obiecanka cacanka, a durnemu radość. 1900 [SW]
   • ‍ Durne to jeszcze, ale dobry chłopak, przypilnowałbyś go trochę. Was. W. Obl. 122 1949 [SJPDor]
   • ‍ Polały się łzy me czyste, rzęsiste, na me dzieciństwo sielskie, anielskie, na moją młodość górną i durną, na mój wiek męski, wiek klęski. A. Mickiewicz 2003 [USJP]
2. «hardy, zuchwały, próżny, zarozumiały» [SW] T: «extravagant, impertinent»
   • ‍ Ciągnie na nas bezpieczny, pyszny, durny, zbrojny. Pot. Arg. 12 1728 [L]
   • ‍ Durny to człowiek, durna mowa. 1764 [T]
   • ‍ Ciągnie na nas bezpieczny, pyszny, durny, zbrojny. 1900 [SW]

Zmiany semantyczne

1. «bezrozumny, zarozumiały, pyszny, próżny» [SXVI]
2. «hardy, zuchwały, próżny, zarozumiały» [SW]

Połączenia wyrazowe

1. durne złoto [SXVI]

Przysłowia

1. Obiecanka cacanka, a durnemu radość. [SW]
2. Po czym poznać durnego? Po śmiechu jego. [SW]

Wyrazy pokrewne

• durak [L]
• durek [SW]
• dureniek [SJPDor]
• dureń [SXVI]
• dureństwo [SW]
• durniać [SWil]
• durnica [L]
• durnieć [L]
• durnieńki [SJPDor]
• durnisko [SW]
• durniło [SW]
• durno [SXVI]
• durnoch [SW]
• durnowato [SW]
• durnowatość [L]
• durnowaty [L]
• durność [L]
• durowacz [SXVI]
• durować [SXVI]
• durzeć [L]
• durzyciel [L]
• durzyć [L]
• nadurek [SW]

Powiązane hasła

• Zobacz także: głupi mądry

Autorzy: Paulina Jurkowska, Zespół -