nienawiść

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *u̯ei̯d- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *nenavistь
  3. od psł.
    *nenaviděti
  4. od psł.
    *naviděti
  5. od psł.
    *viděti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    nenávist
  3. słc.
    nenávisť
  4. błr.
    njanavisc'
  5. ros.
    nenavisť
  6. ukr.
    nenavystʹ
  7. scs.
    nenavistь
  8. bułg.
    nenavist
  9. sch.
    nenávist
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    iš-výsti
  3. lit.
    veizdėti
  4. sans.
    vetti
  5. sans.
    vitta-
  6. grec.
    eídon
  7. łac.
    videō, vidēre

Ewolucja formalna

  1. pie. *u̯ei̯d-
  2. psł. 1 *ne-na-vid-tь
  3. psł. 2 *nenavistь
  4. stpol. ńĕnāv̍iść
  5. śrpol. ńenáv̍iść, ńenav̍iść

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «uczucie silnej wrogości połączone ze wstrętem i złością, odium, invidia» [SStp] SXVI: «silna, trwała niechęć», ESXVII-XVIII: «uczucie trwałej wrogości, gniewu, złości», L: «zawiść, gniew długo chowany», SWil: «gniew trwały połączony ze wstrętem, pogardą lub złożyczeniem», SW: «gniew trwały, połączony ze wstrętem, pogardą lub życzeniem złego, złość, usposobienie wrogie», SJPDor: «uczucie silnej wrogości, niechęci do kogo (czego)», USJP: «uczucie silnej niechęci, wrogości do kogoś lub do czegoś»
    • ‍ Naleziona bądź lichota jego na nienawiść (ut inveniatur iniquitas eius ad odium). Fl 35, 2, sim. Puł. (przed 1400 rokiem) [EDSIL]
    • ‍ Między mądrymi nienawiści nie masz. BielŻyw 170, 15 1535 [SXVI]
    • ‍ Nienawiść jest jawne niemienie w miłości bliźniego. Gil. Post. 173 b 1583 [L]
    • ‍ Nie przyznał się, bo był niewinien, a zdrajcy z nienawiści udali go. PasPam 257 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Gwałtowna nienawiść. 1861 [SWil]
    • ‍ Pałać, tchnąć nienawiścią. 1904 [SW]
    • ‍ Ogarnęła ją bezsilna nienawiść do człowieka, który tak sobie potrafił z niej zażartować i wyprowadzić w pole. Perz. Raz 58 1931 [SJPDor]
    • ‍ Głucha, ślepa nienawiść. 2003 [USJP]
  2. «lekceważenie, pogarda, contemptio, despectus» [SStp]
    • ‍ Jacieśm swą dziewkę dała w twoje łono, <jaż to widząc>, iże jest była poczęła, [a] w nienawiści mnie ma (despectui me habet). BZ Gen 16, 5 1455 [SStp]
  3. «prześladowanie, persecutio, vexatio» [SStp]
    • ‍ Bogosławieni, ktorzy cirpią udręczenie i nienawiść (qui persecutionem patiuntur Mat 5, 10) od luda prze prawdę, bo tych jest krolewstwo niebieskie. Rozm 264. (około 1500 roku) [SStp]
  4. «zazdrość, invidia, aemulatio» [SStp] L: «zazdrość», SW: nieuż. «zawiść, zazdrość»
    • ‍ Nienawiść emulacio. Wisł nr 228 s. 86, sim. 1471 MPKJ V 126 1437 [SStp]
    • ‍ Biskupi przez nienawiść Jezusa na więzienie wydali. Sekl. Marc. 15 1551 [L]
    • ‍ Nienawiść od bogactw i kredytu nierozdzielna. 1904 [SW]
  5. «stpol. chrapka» [SW]
    • ‍ Mam nienawiść (chrapkę) na niego. Troc. 1904 [SW]
  6. «stpol. to, co daje pochop do nienawiści, ohyda» [SW]
    • ‍ Przodkowie z panów wszelką nienawiść, a ze sług wszelką zelżywość otarli, zowiąc pana ojcem czeladki, a sług domownikami. Pilch. 1904 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «uczucie silnej wrogości połączone ze wstrętem i złością» [SStp]
  2. «prześladowanie» [SXVI]

Związki frazeologiczne

  1. kogoś łączy z kimś przyjaźń, nienawiść itp. do kogoś «jakieś osoby odczuwają to samo w stosunku do kogoś trzeciego i przez to są sobie bliskie» [USJP]
  2. nie znać nienawiści, zazdrości itp. «nie przeżywać uczucia nienawiści, zazdrości itp.» [USJP]
  3. nienawiść brać, wziąć; w nienawiść wziąć «zaczynać (zacząć) nienawidzić» [SXVI]
  4. nienawiść sobie czynić «wzbudzać w sobie nawzajem nienawiść» [SXVI]

Połączenia wyrazowe

  1. być w nienawiści «być znienawidzonym» [SStp]
  2. mieć kogo w nienawiści «przestarz. nienawidzić kogo» [SJPDor]
  3. nienawiść (na)przeciw(ko) komu, przeciw(ko) czemu [SXVI]
  4. nienawiść do kogo, czego [SXVI]
  5. nienawiść k(u) komu [SXVI]
  6. nienawiść kogo, czego [SXVI]
  7. nienawiść na kogo [SXVI]
  8. w nienawiści (i)mieć «nienawidzieć» [SStp]

Przysłowia

  1. Nienawiść najdzie winę, i do krzywdy przyczynę. [Kn, L]
  2. Nienawiść wszystko we złe obraca. [Kn, L]
  3. Nienawiść złym cudzem się chłodzi, choć jéj to saméj równo szkodzi. [Kn, L]

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Roman Wałczyk, Zespół -