błąd

rzeczownik, r.m.
psł. dekl. -o- tematowa→ pol. dekl. m.

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *bʰlondʰ-o-s [ESJPBa]
3. od rdzenia pie.
   *bʰlendʰ- [LIV2]

1. Język prasłowiański
2. psł.
   *blǫ̑dъ

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   blud
3. czes.
   bloud
4. dłuż.
   błud
5. głuż.
   błud
6. słc.
   blud
7. błr. dial.
   blud
8. ros. dial.
   blúd
9. ukr. dial.
   blúd
10. csł.
    bloudъ
11. scs.
    blǫdъ
12. bułg.
    blud
13. mac.
    blud
14. sch.
    blȗd
15. słoweń.
    blǫ̑d

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   blandà
3. lit.
   blañdas
4. lit.
   blandà
5. łot.
   bluods
6. ang.
   blunder
7. hol.
   blind
8. stisl.
   blunda
9. niem.
   blind
10. goc.
    blinds
11. szwedz.
    blind

Ewolucja formalna

1. pie. *bʰlondʰ-o-s
2. psł. *blǫ̑dъ
3. stpol. błā˛d
4. śrpol. błǫd
5. npol. bu̯ǫd

Znaczenia i przykłady użycia

1. «błądzenie, uchybienie, błąd, error, vitium» [SStp] SXVI: «odstępstwo od prawidłowości, chybienie, fałszywe mniemanie, omyłka, pomyłka», SWil: «w ogólności, omyłka, omylenie, co do zrozumienia lub postępowania», SW: fil. «a) poczytanie za prawdę tego, co prawdą nie jest, b) sąd albo wniosek, mylnie poczytywany za wyraz prawdy», SJPDor: «mylne mniemanie, fałsz; niezgodność z istotnym stanem rzeczy», SJPDor: daw. «błądzenie», USJP: przestarz. «mylne, fałszywe mniemanie o czymś»
   • ‍ Księgi stare miały Jozefat profetą, ale błędem pisarskim położono w Izajaszu, iże nie wiedzieli, ktory to był Jozefat Rozm 765 (około 1500) [SStp]
   • ‍ Przeto prosimy cie, każ strzec grobu, [...] Boć by był błąd pośledni, gorszy niż pirwszy. OpecŻyw [162] 1522 [SXVI]
   • ‍ W ustawicznym żyje błędzie. 1764 [T]
   • ‍ Niech przejrzą miliony, którym ciemność mroczy odwiecznymi błędami zaślepione oczy. Berw. Poezje II, 136 1844 [SJPDor]
   • ‍ W błąd kogo wprowadzić. 1861 [SWil]
   • ‍ Błąd formalny. 1900 [SW]
   • ‍ Być w błędzie. 2003 [USJP]
2. «odstępstwo od wiary, odszczepieństwo, herezja, kacerstwo; fałsz, złe, mylne, niezgodne z prawdą rozumienie spraw (dotyczy religii)» [SXVI] ESXVII-XVIII: «odstępstwo od wiary, odszczepieństwo, herezja; fałszywe, złe, mylne, niezgodne z prawdą rozumienie spraw religii»
   • ‍ nie dopuścił uczniow swych trwać długo w błędzie OpecŻyw 168v 1522 [SXVI]
   • ‍ A wszelkie błędy przeciwne prawdzie bożej i pismu świętemu (by nastarsze były) precz odrzucali. SeklWyzn 2v, 2v [2 r.] 1544 [SXVI]
   • ‍ O Lutrze, gdy rozsiewáć począł swe błędy, nápisano też książkę jednę, ktorej tytuł był Luterski płaszcz żebráczy. SzemGrat 49 1627 [ESXVII-XVIII]
3. «niezgodność z obowiązującymi regułami pisania, liczenia, wymowy itp., odstępstwo od normy; pomyłka» [SJPDor] USJP: «niezgodność z obowiązującymi regułami pisania, liczenia, wymowy itp., odstępstwo od normy; pomyłka»
   • ‍ Tłumaczenie roi się od błędów językowych i zdradza niedostateczne opanowanie języka polskiego przez tłumacza Rocz. Lit. 1937 [SJPDor]
   • ‍ Błędy wymowy płyną z lenistwa, nieumiejętności pokonania bezwładu narządów mowy Por. Jęz. 6 1951 [SJPDor]
   • ‍ Nie ustalono, gdzie tkwił błąd konstrukcyjny wyrobu. 2003 [USJP]
4. «fałszywy krok, fałszywe posunięcie, przedsięwzięcie; wada, zły nawyk» [SJPDor] USJP: «postępek, działanie, które przynoszą komuś złe skutki; niewłaściwe posunięcie, przedsięwzięcie»
   • ‍ Nie wiem, czy się spostrzegł, że natarł na mnie zbyt gwałtownie i próbą wciągnięcia w rozmowę pragnie naprawić popełniony błąd Wyg. Kotl. 34. [SJPDor]
   • ‍ Każdy ma błędy, każdy jest słaby. Ale cóż by to było, gdyby wszyscy byli doskonali, jakiż to byłby świat! Nałk. Z. Dom kob. 113. [SJPDor]
   • ‍ Błędy młodości. [USJP]
5. «grzech, świadome przekraczanie nakazów i przepisów religijnych» [SXVI]
   • ‍ Kto nie dufa miłosierdziu jego| Ten sie z błędu nie wyplecie tego. BielKom G5 1557 [SXVI]
6. «świadomie niewłaściwe postępowanie, oszustwo; vitium» [SXVI]
   • ‍ Przedsie nam grzywny smákują Tenże dziś błąd co i łoni Káżdy ná swe skrzydło goni A prze nász własny pożytek Ginie pospolity użytek. RejRozpr F4, C2v, D2, K3v 1543 [SXVI]
7. «bezdroża, manowce» [SXVI] SStp: «bezdroże, devia».
   • ‍ Błędy devia. R XXV 267 (około 1400) [SStp]
   • ‍ Przeklęty záwodzący w błąd ślepego ná drodze. BudBib Deut 27/18 1572 [SXVI]
   • ‍ W okrutnych puszczách, w lesiech ledá kędy| Gdzie Lwow, Pánter przechodzi| Płomiennych Smoków błędy. GrabowSet 1590 [SXVI]
8. «utrata panowania nad rozumem; głupie, nierozsądne postępowanie» [SXVI]
   • ‍ Iż widzisz iż świát miesza rozmáite błędy| A przed jego szaleństwem, do niebá nie kędy. RejWiz 177v 1560 [SXVI]
9. «marność, ułomność, nieszczęście, los, wada» [SXVI]
   • ‍ Jezu jenżeś przez proste ich wiary przepowiadanie, z błędu śmierci Rodzaj ludzki wyzwolił. TarDuch B2v 1533 [SXVI]
10. «podstęp, dolus» [SStp]
    • ‍ Nobilis Nicolaus... compos racionis, sanus et corpore validus, non coactus nec aliqua doli delusione ani ktorym błędem seductus... villam suam... nobili Iohanni... se vendidisse recognovit. AKPr I 233 (około 1450) [SStp]
11. «szaleństwo, vesania» [SStp]
    • ‍ Błędu vesanie (contra hunc librum... testes sunt... qui multis versuum milibus eius vesaniae respondentes Dan prol.). MPKJ V 108 1471 [SStp]
12. «nieuż. błądzenie, błąkanie się» [SW]
    • ‍ Trojanie wszędy morza wiele zwiedzali rozlicznemi błędy. Koch. J. 1900 [SW]
13. «gw. a) łatwość błądzenia, b) obłęd» [SW]
    • ‍ Błąd jej się cepił. 1900 [SW]
14. «mat. różnica między wartością prawdziwą a przybliżoną pewnej wielkości» [SW]
    • ‍ Błąd bezwzględny, względny. 1900 [SW]
15. «praw. Błąd co do prawa, co do tożsamości osoby, co do czyny (= faktyczny), co do przedmiotu (= co do tożsamości, istoty, rzeczywistości albo przymiotu danej rzeczy)» [SW]

Zmiany semantyczne

1. «błądzenie, uchybienie, błąd» [SStp]
2. «odstępstwo od wiary, odszczepieństwo, herezja, kacerstwo; fałsz, złe, mylne, niezgodne z prawdą rozumienie spraw (dotyczy religii)» [SXVI]

1. «błądzenie, uchybienie, błąd» [SStp]
2. «bezdroża, manowce» [SXVI]

Związki frazeologiczne

1. być w błędzie « mieć fałszywe, mylne mniemanie, przekonanie» [ESXVII-XVIII, SJPDor]
2. czeski błąd «błąd polegający na przestawieniu liter lub cyfr» [USJP]
3. metoda prób i błędów «próbowanie różnych sposobów osiągnięcia celu, aż do skutku» [USJP]
4. popaść w błąd «powziąć fałszywe mniemanie; pomylić się» [SJPDor]
5. sadzić błędy «robić wiele błędów, zwłaszcza ortograficznych» [USJP]
6. uczyć się na błędach «wyciągać wnioski ze swoich lub czyichś błędów i starać się podobnych nie popełniać» [USJP]
7. wdać się w błąd [SXVI]
8. wpaść w błąd [SXVI]
9. wpaść w błędy «ulec mylnym, fałszywym mniemaniom, przekonaniom» [ESXVII-XVIII]
10. wprowadzić kogo w błąd «stać się przyczyną czyjegoś błędnego mniemania» [SJPDor]
11. wprowadzić kogoś w błąd «udzielić komuś mylnych, nieprawdziwych informacji, stać się przyczyną czyjegoś błędnego mniemania, czyjejś pomyłki» [USJP]
12. wyprowadzić kogoś z błędu «sprostować czyjeś mylne, niewłaściwe mniemanie o czymś lub o kimś» [USJP]
13. wyprowadzić, wywieść kogo z błędu «sprostować czyjeś mylne mniemanie» [SJPDor]
14. wytykać komuś błędy [SXVI]
15. zawodzić (kogoś, coś) w błąd «powodować, że ktoś nabiera fałszywego, mylnego mniemania, przekonania; powodować, że coś staje się mylne fałszywe, niewłaściwe» [ESXVII-XVIII]
16. zostać w błędzie «pozostać przy fałszywym, mylnym mniemaniu, przekonaniu» [ESXVII-XVIII]

Połączenia wyrazowe

1. błąd drukarski [SXVI]
2. błąd gruby, jawny, nieznośny, rozliczny, sprośny, stary, wielki [SXVI]
3. błąd heretycki, heretyków [SXVI]
4. błąd kacerski, kacerza [SXVI]
5. błąd kolimacyjny «błąd w optycznych instrumentach pomiarowych spowodowany nieprostopadłością osi optycznej do osi obrotu lunet» [USJP]
6. błąd ludzki [SXVI]
7. błąd maszynowy «błąd zrobiony przy przepisywaniu tekstu na maszynie, polegający najczęściej na zmianie lub przestawieniu litery» [USJP]
8. błąd ortograficzny, gramatyczny [USJP]
9. błąd pośledni [SXVI]
10. błąd rzeczowy «błąd, pomyłka dotyczące treści, istoty czegoś; błąd merytoryczny» [USJP]
11. błąd szkodliwy [SXVI]
12. błąd w sztuce «zaniedbanie czegoś podczas wykonywania jakichś czynności, np. podczas operacji, zwykle z powodu nieprzewidzenia złych skutków» [USJP]
13. błędu uchronić się [SXVI]
14. labiryntowy błąd [SXVI]
15. naprawa błędów «wynagrodzenie albo wynagradzanie krzywd, wyrównanie, wyrównywanie szkód, które powstały w związku z popełnionymi błędami» [USJP]
16. Wenusowy błąd «szaleństwo miłosne» [SXVI]
17. wieczny błąd [SXVI]

Przysłowia

1. Błąd uznać - krok do cnoty. [SW]
2. Błędu lepie poprawić, ániżeli bronić. [ESXVII-XVIII]
3. Każdy błąd ma swoją wymówkę. [SW]
4. Káżdy błąd ma swoję wymowkę. [ESXVII-XVIII]
5. Lépiej się wrócić, niż dálej w błąd iść. [ESXVII-XVIII]
6. Ludzka rzecz upáść, á diabelska w błędzie trwáć. [ESXVII-XVIII]
7. Potrzébá wiélu błędow ochroná i obroná. [ESXVII-XVIII]
8. Wymowká, głupstwá, błędu zasłoná, ochroná. [ESXVII-XVIII]
9. Żaden nie jest bez jákiego Błędu, (káżdy Dudek ma swoj czubek). [ESXVII-XVIII]

Wyrazy pokrewne

• błądliwy || błędliwy [SXVI]
• błądzenie [SStp]
• błądzący [SXVI]
• błąkać [SStp]
• błędliwie [SXVI]
• błędliwość [SXVI]
• błędnawy [SW]
• błędne stpol. «opłata za przetrzymane bydło cudze» [SW]
• błędnie [SStp]
• błędnik [SXVI]
• błędność [SStp]
• błędność [SStp]
• błędny [SStp]
• błędzić (błądzić) [SStp]
• zabłędzać (zabłądzać) [SStp]
• zabłędzić (zabłądzić) [SStp]
• zbłędzić (zbłądzić) [SStp]

Powiązane hasła

• Zobacz także: chyba grzech

Autorzy: Izabella Bandych, Zespół -