obiecać

czasownik
psł. kon. III -jo-//-je- tematowa→ pol. kon. II -'ę, -'esz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *u̯oi̯t-
  3. od rdzenia pie.
    *u̯ei̯t- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *obvětjati
  3. od psł.
    *obvětiti
  4. od psł.
    *větiti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    oběcat
  3. słc.
    obecať
  4. słw.
    vɵbjecȧ̃c, vɵbjìe̯căc
  5. ros.
    obečátʹ
  6. scs.
    oběštati
  7. bułg.
    obeštája
  8. sch.
    obèćati
  9. słoweń.
    obẹ́čati
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    vaiténti
  3. stprus.
    waitiāt
  4. awest.
    vaēth-

Ewolucja formalna

  1. pie. *u̯oi̯t-
  2. psł. *ob-větjati
  3. zach.słow. *obvěcati
  4. stpol. ob̍ĕc'ăć
  5. śrpol. ob̍ecać

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «dać obietnicę, przyrzec, promittere, polliceri» [SStp] SXVI: «mówić (lub powiedzieć) komuś, że zrobi się coś, co dla tego kogoś na ogół jest pożądane (lub dobre); przyrzec coś komuś, zapowiedzieć», ESXVII-XVIII: «przyrzec co, uczynić obietnicę; ślubować», L: «przyrzekać», SWil: «czynić obietnicę, przyrzekać», SW: «zrobić nadzieję, przyrzec», SJPDor: «dawać obietnicę, przyrzekać komu co, robić nadzieję na co», USJP: «powiedzieć (mówić), że się coś zrobi, załatwi, da komuś itp.; przyrzec (przyrzekać)»
    • ‍ Potym dali sie na modlitwy, Boga... modlitwami prosząc, by im ukazał swe cudo, jako obiecał (quod promiserat) Rozm 30 (około 1500 roku) [SStp]
    • ‍ Lepiej jest nie obiecować, aniżeli obiecawszy, nie oddać. Radz. Eccles. 5, 4. 1563 [L]
    • ‍ A gdy mu też jeden upominał sie obietnice, rzekąc: obiecałeś, odpowiedział: jeśli słusznie, obiecałem, ále jeśli nie słusznie, mowiłem á nie obiecał. BielKron 68v 1564 [SXVI]
    • ‍ Tak się stało Że mi obiecał dać [pieniędzy] podskarbi ale kazał jechać do Wilna na komisyją. PasPam 179v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Obiecałeś przyjść do mnie, a nie przyszedłeś. 1861 [SWil]
    • ‍ Obiecujemy darowiznę, przyrzekamy dług zapłacić. Brodz. 1904 [SW]
    • ‍ Obiecywała jej mieszkanie, pracę w jakimś magazynie i Ania dała się namówić. Rudn. A. Morze 435. 1952 [SJPDor]
    • ‍ Przecież obiecałeś, że zadzwonisz. 2003 [USJP]
  2. «uroczyście przyrzec, przysiąc, spondere, vovere» [SStp] SXVI: «ślubować»
    • ‍ Ta dzieweczka uczyniła ślub <Bogu> i obiecała czystotę chować (castitatis votum Deo vovit) Rozm 28 (około 1500 roku) [SStp]
    • ‍ pánnie Máryjej, po przegrániu pieniędzy, złorzeczył, płáczliwemi słowy, obiecał drogę do Loretu pieszo, boso, i o cudzej stráwie. GórnDworz T3v 1566 [SXVI]
  3. «ślubować się na święte miejsce» [L] L: wyodrębnione znaczenie - Obiecuję kogo abo siebie gdzie = ślubuję się na święte miejsce; w SW dwa bliskie znaczenia: «ofiarować» oraz «obiecować Bogu śluby» = robić, składać; ślubować Bogu. Troc.
    • ‍ Indult był takowy, iż kto by do Krakowa, do Gniezna się obiecał, tak wielki miał osiągnąć odpust, jakoby do Rzymu chodził. Biel. 347. 1564 [L]
  4. «spodziewać się, oczekiwać, tuszyć» [SWil] SW: «spodziewać się, mieć nadzieję, tuszyć sobie, oczekiwać», SJPDor: przestarz. «pozwalać spodziewać się; rokować, zapowiadać»
    • ‍ Nie tegoż sobie ojcze po nim obiecywał. 1861 [SWil]
    • ‍ Kto nad niego może sobie dłuższe obiecywać życie w pamięciu potomności? Dm. 1904 [SW]
    • ‍ Powiedz, u nas twój talent co obiecać może? Każdy, co pisze, pisze dla zysku i chwały. Zysku nie znajdziesz wcale, albo bardzo mały. Fredro A., Odl. 258. 1930 [SJPDor]
  5. «zapowiadać, przepowiadać, wróżyć; rokować, dawać nadzieję» [SWil] SW: «wróżyć, zapowiadać, dawać możność spodziewania się; przepowiedzieć, zapowiedzieć, wskazać», SJPDor: przestarz. «pozwalać spodziewać się; rokować, zapowiadać», USJP: książk. «stanowić zapowiedź czegoś dobrego lub przyjemnego; rokować»
    • ‍ Kalendarz obiecuje pogodę, deszcz, urodzaje. 1861 [SWil]
    • ‍ Kalendarz, barometr obiecuje pogodę, deszcz. 1904 [SW]
    • ‍ Rzucił znaczny kapitał w eksploatację nafty i przetwarzanie jej na benzynę - oraz w rozmaite inne afery, które obiecywały zyski szalone. Żer.Char.315. 1948 [SJPDor]
    • ‍ Sprzyjające warunki atmosferyczne obiecywały dobry urodzaj. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «dać obietnicę, przyrzec» [SStp]
  2. «uroczyście przyrzec, przysiąc» [SStp]
  1. «dać obietnicę, przyrzec» [SStp]
  2. «zapowiadać, przepowiadać, wróżyć; rokować, dawać nadzieję» [SWil]
  1. «dać obietnicę, przyrzec» [SStp]
  2. «ślubować się na święte miejsce» [L]

Związki frazeologiczne

  1. obiecać, oddać, przyrzec komuś (swoją) rękę «przestarz. o kobiecie: zgodzić się wyjść za kogoś za mąż» [USJP]
  2. obiecować Bogu śluby «stpol. robić, składać; ślubować Bogu» [SW]
  3. obiecywać gruszki na wierzbie «obiecywać rzeczy niemożliwe do spełnienia; łudzić kogo obietnicami » [SJPDor]
  4. obiecywać komu gruszki na wierzbie «łudzić go obietnicą» [SW]
  5. obiecywać sobie coś po czymś «mieć nadzieję na coś, spodziewać się czegoś» [USJP]
  6. obiecywać złote góry «obiecywać wielkie bogactwa, korzyści materialne» [SJPDor, USJP]
  7. ziemia obiecana «ziemia, miejsce najbardziej pożądane, wydające się rajem (nawiązanie do określenia biblijnego)» [SJPDor, USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. obiecać coś komuś [SXVI]
  2. obiecać sobie [ESXVII-XVIII]
  3. obiecować sobie «spodziewać się, oczekiwać» [ESXVII-XVIII]
  4. obiecywać się [SJPDor]
  5. ziemia obiecana «przyrzeczona Żydom na zamieszkanie Palestyna» [SStp]
  6. Ziemia Obiecana «rel. według Biblii: Kanaan, kraina obiecana Abrahamowi i jego potomkom» [USJP]

Przysłowia

  1. Czego nie masz, nie obiecuj. [SW, SXVI, L]
  2. Deszcz św. Jana obiecuje mokre żniwa. [SSNO]
  3. Idź, gdzieś się obiecał. «jakoś przyszedł, tak idź z kwitkiem, z Panem Bogiem» [SW, L, SWil]
  4. Kto się wádzi, á nie bije| Obiecuje, á nie dáje| Powiada, á nie wie. Táki niepewny chłop. [ESXVII-XVIII]
  5. Kto wiele obiecuje, mało daje. [SW, L]
  6. Maria montesquae polliceri cepit, Ziemie i morzá począł obiecowáć. [SXVI]
  7. Mnie obiecano, drugiemu dano. «(cf. ten chodzi w mierze, tamten suknią dzierży)» [L]
  8. Nié obiécuj nigdy skoro: bo spéłnić często nié sporo. [ESXVII-XVIII]
  9. Rad obiecuj, á mądrze dáj. [SXVI]
  10. Wolno było nié obiécowáć, obiécawszy nié wolno odwołáć. [ESXVII-XVIII]
  11. X. K. wiele obiecuje, ále máło, jákoby przystało, czyni. [SXVI]
  12. Złote gory obiecują| Sámi bzdyrá potrzebują. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Marzena Winniczek, Ewelina Kwapień