myśl

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *mūdʰ-slĭ- [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *mēudʰ- [IEW]
  4. pie. (laryng.)
    *muHdʰ- [EDSIL]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    myslь < *myd-slь
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    mysl
  3. słc.
    myseľ
  4. ros.
    mysl'
  5. scs.
    myslь
  6. scs.
    myslь
  7. sch.
    mȋsao
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    maũsti
  3. lit.
    maũdinti
  4. lit.
    maudulỹs
  5. sans.
    mudhā
  6. sans.
    mauḍhya-
  7. goc.
    ga-maudjan
  8. goc.
    ufar-maudei
  9. grec.
    mȳ̃thos

Ewolucja formalna

  1. pie. *mūdʰ-slĭ-
  2. psł. 1 *mydslь
  3. psł. 2 *myslь
  4. stpol. myśl'
  5. śrpol. myśl

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «czynność, funkcja, praca umysłu, myślenie, rozmyślanie, też sam umysł, rozum, świadomość, pamięć, cogitatio, mens, animus, memoria» [SStp] SXVI: «umysł, pamięć, rozum; dusza, serce jako wnętrze duchowe człowieka; zespół cech charakteru ludzkiego; usposobienie, natura istoty żyjącej (również zwierzęcia); samopoczucie, humor», ESXVII-XVIII: «myślenie; umysł, rozum», L: «myślenie», SWil: «władza umysłowa za pomocą której myślimy; działanie jej nazywa się myśleniem», SW: «władza duchowa albo psychiczna, dzięki której uważamy, odrywamy (abstrahujemy), wyobrażamy, sądzimy i wnioskujemy; czynność, funkcja, praca, umysłu», SJPDor: «czynność, funkcja, praca umysłu, zdolność myślenia; proces poznawczy, myślenie, rozmyślanie; władza psychiczna poznawcza; rozum, umysł; świadomość, pamięć»
    • ‍ Mens mea super petram sollidata est ... iż ci moja myśl twardsza jest niżli opoka. Gn gl. 70b 1136-1500 [SStp]
    • ‍ Będziész miłowáł pana Boga twego ze wszystkiego serca swojego i ze wszystkiej dusze twojéj ze wszystkiéj myśli (marg) umysłu (-) twojéj [in toto corde tuo et in tota anima tua et in tota cogitatione tua]. Murz NT Matth 22/37 1551 [SXVI]
    • ‍ Niech komu nadzieja ściele różnych fortun na myśl wiele, ja iuż będę tryumfował kiedym szczęśliwie stargował. PasPam 224 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ O myśli ludzkie, jakoście zaćmione ślepotą, jako nocą otoczone! Past.Fid.305 1722 [L]
    • ‍ W szczęściu nadętej, a w nieszczęściu upadłej jest myśli; zatrwożeniem myśli zawiedziony. 1764 [T]
    • ‍ Ująć myśl w pewne prawidła. 1861 [SWil]
    • ‍ Rozbierał myślą wszystkie dzisiejsze wypadki. Mick. 1902 [SW]
    • ‍ Nawet nie przyszło mu na myśl zazdrościć szczęśliwcowi, który w tej chwili jej towarzyszył. Nałk. Z. Romans 66 1949 [SJPDor]
  2. «wynik, skutek myślenia, pogląd, przekonanie, zamysł, zamiar, chęć, pragnienie, mens, consilium, cogitatio » [SStp] SXVI: «wynik rozmyślania, to, co zostało pomyślane, obmyślane, wymyślone; pomysł, wymysł, zamiar, postanowienie, plan; wątpliwość, pytanie; marzenie», L: «to co myślemy», ESXVII-XVIII: «rezultat pracy umysłu, wynik myślenia, pomysł, zamiar, wyobrażenie», SWil: «to co myślimy, pomyślenie, pomysł wyrażony zmysłowo, głosem, pismem, kształtem», SW: «wytwór, produkt czynności umysłowej; obraz, wyobrażenie, treść świadomości albo treść uświadomiona», SJPDor: «wynik rozmyślań, skutek myślenia», USJP: «wytwór pracy umysłu, to co powstaje w umyśle jako skutek obserwacji, odczuć, przeżyć, dociekań, wyobrażeń, skojarzeń itp.; pogląd, idea lub koncepcja»
    • ‍ Jednej nowej siestrze myśli wszystki wypowiedziáłá, jáko myśląc o ubiorách świeckich, wyniść chciáłá. SkarŻyw 161 [SXVI]
    • ‍ Twego dziela krzcziczela bożyszcze, usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Bogur R XXIII 304 1136-1500 [SStp]
    • ‍ Dobre sumnienie i niewinność jest to [...] jako by jaka approbacja i utwierdzenie myśli naszych dobrze o swoich uczynkach trzymających i o nich prawdziwe świadectwo dających. PasPam 148v 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Miałem najpiękniejsze myśli, które tylko mogą być na świecie, ale Wc Pan ze wszystkim wybiłeś mi je z głowy. Teat. 23. b, 14 1775-1806 [L]
    • ‍ Ukrywać swą myśl. Myśl swą taić. 1861 [SWil]
    • ‍ Przyszła mu straszna myśl do głowy. 1902 [SW]
    • ‍ Myśli jego są jasne, silne, wyrażenia trafne, pełne smaku. Wind. Koch. 185 1947 [SJPDor]
    • ‍ Brakowało mi słów na wyrażenie myśli. 2003 [USJP]
  3. «wola, chęć, upodobanie» [SXVI] L: «wola, zamysł, zamiar, chęć, koniec», SWil: «zamiar, zamysł; życzenie chęć wola», SW: «wola, zamysł, zamiar, chęć, intencja, smak, gust, upodobanie»,USJP: «pomysł, zamiar, chęć»
    • ‍ Że im [wiernym] dáje [św. Paweł] ná wzór Chrystusa rozkazując, áby i w nich tá myśl byłá jáka w niem. [....] Bo rozkazuje im, áby i w sobie táką chęć mieli, jaka byłá w Chrystusie. BudNT Kk3 1574 [SXVI]
    • ‍ Myśl za uczynek stoi. Cn. Ad 524 1632 [L]
    • ‍ Wszystko mu idzie podług myśli, v. po myśli. 1861 [SWil]
    • ‍ Dobra, zła myśl. 1902 [SW]
    • ‍ Genialna myśl zaświtała mi w głowie. 2003 [USJP]
  4. «rozmyślanie, rozpamiętywanie; troska, staranie; marzenie» [SXVI] SWil: «myślenie, rozmyślanie, dumanie, w skutek usposobienia lub okoliczności zewnętrznych»
    • ‍ Z tą myślą zięłá ją wielka żáłość zá grzech, gdy myśliłá: jáko święte ciáło i kości w dom nieczystej białej głowy wniść máją? SkarŻyw 440 1579 [SXVI]
    • ‍ Zatopiony w myślach. 1861 [SWil]
  5. «śmiałość, odwaga, animusz» [SXVI]
    • ‍ Acz mię wielki strach zejmuje, a wstyd mi myśl odejmuje. RejJóz D7v 1545 [SXVI]
  6. «wiara, ufność» [SXVI]
    • ‍ Á nádziejá mojá o wybáwieniu twojem w cáłości myśl moję záchowa. RejPS 101v 1541 [SXVI]
    • ‍ Witołd, mniemając, iż mu się wszystko według myśli miało wodzić, wciągnął do Prus. Stryjk. 264 1547-1582 [L]
  7. «jeden z elementów filozoficznej lub teologicznej definicji Boga lub człowieka » [SXVI]
    • ‍ Iż w tych trzech personach, jedno Bostwo, jedná wola, jedná spráwá, jedná myśl, jest i będzie na wieki wieczne. RejPos 151 1566 [SXVI]
  8. «radość» [SXVI] L: «wesołość umysłu», SWil: «wesołość, dobry humor»
    • ‍ O by to dziś ták powiedziano jákiej pániej, iż pewnie to co urodzisz iż będzie z niego król ábo jáki mocarz wielki świátá tego, Jákaby tám byłá myśl á jákie dziwne nowiny z tego. RejPos 306v 1566 [SXVI]
    • ‍ Jowisz dobréj myśli, mając wedle siebie nadobną Junonę. Zbil. Dr. G 1 1597 [L]
    • ‍ Wypić dla dobréj myśli. 1861 [SWil]
  9. «wyobraźnia, imaginacja, fantazja» [SXVI]
    • ‍ To jest, jáko po tym okázuje, iż ácz też myślą, umysł ludzki máluje sobie obrázy rzeczy zmyślonych, wszákże my nie użyczámy onym obrázom zmyślonym effencyjej, to jest istności. CzechEp 256 1583 [SXVI]
  10. «życie» [SXVI] w słowniku z adnotacją: w tłumaczeniu tekstu biblijnego
    • ‍ A przetoż teraz brácia dajmy z siebie przykład braciej naszej których myśl ná nas zawinęłá [quod a nobis pendet anima eorum]; ... duszá. Leop, WujBib 1561, 1599 [SXVI]
  11. «to co sprawuje dobrą myśl, lusztyk, biesiada, krotochwila, zabawa» [L] SWil: «zabawa, biesiada, uczta»
    • ‍ Gdzie się urzędnicy dowiedzą w domach poczciwych, że tańce abo dobre myśli jakie były, zaraz domem chrzczą podejźrzanym. Star. Ref. 94 1655 [L]
    • ‍ Na dobrą myśl i tańce biegają. 1861 [SWil]
  12. «zdanie, sąd» [SWil]
    • ‍ Wyjawić swą myśl. 1861 [SWil]

Zmiany semantyczne

  1. «czynność, funkcja, praca umysłu, myślenie, rozmyślanie, też sam umysł, rozum, świadomość, pamięć» [SStp]
  2. «wynik, skutek myślenia, pogląd, przekonanie, zamysł, zamiar, chęć, pragnienie» [SStp]

Związki frazeologiczne

  1. (ani) nawet (nigdy) komu to nie przeszło przez myśl , na myśl nie przyszło «ktoś nawet o tym nie pomyślał, nie miał takiego zamiaru» [SJPDor]
  2. (być) dobrej myśli, mieć dobrą myśl, «być spokojnym, pogodnym, wesołym, mieć nadzieję, qui aequi animi, bonae spei est» [SStp]
  3. (o)puścić (a. odganiać) itp. myśl(i); odwrócić się itp., odwodzić [kogo] od myśli [jakich]; oddalić [od kogo] myśli [jakie]; ująć itp. [komu] myśli [jakich], myśli [jakich] wypędzenie itp. «starać się o czym nie myśleć; przeszkadzać komu o czym myśleć; converti de cogitationibus, dimittere cogitationes Vulg (szyk zmienny)» [SXVI]
  4. [kogo] do [jakiej] myśli przywodzić; w [jakie] myśli wdawać serce [czyje]; [jakie] myśli (prze)puszczać na [kogo], wpuszczać w serce, wodzić «nabawiać kogo jakich myśli» [SXVI]
  5. [kogo] po swej myśli baczyć «uważać kogo za zgodnego ze swoją wolą» [SXVI]
  6. [komu] myśl odpada, zginie «ktoś (s)traci śmiałość» [SXVI]
  7. ani coś komu w myśli nie postało, nie mogło postać «ktoś nawet przez chwilę o czym nie pomyślał» [SJPDor]
  8. bić się z myślami «nie móc się zdecydować» [SW]
  9. bić się, łamać z myślami (z myślą) «nie móc się zdecydować na co; wahać się» [SJPDor]
  10. bieżać samopas [swoimi] myślami, tam i sam myśli [swe] rozpuszczać «nie panować nad swoimi myślami, o różnych rzeczach myśleć» [SXVI]
  11. błądzić, bujać, krążyć myślami «dumać, marzyć, rozmyślać, fantazjować» [SJPDor]
  12. być dobrej myśli «spodziewać się pomyślnego załatwienia sprawy, pomyślnego obrotu wydarzeń; nie tracić otuchy» [SJPDor]
  13. być dobrej myśli «nie tracić nadziei, odwagi» [SWil]
  14. być dobrej myśli, mieć dobrą myśl «być spokojnym, pogodnym, wesołym, mieć nadzieję» [SStp]
  15. być gdzie myślą, myślami «być zaabsorbowanym myśleniem o kim, o czym» [SJPDor]
  16. być komu ku myśli «być skłonnym, przychylnym» [SWil]
  17. być nieobecnym myślą, myślami «myśleć o czym innym, myśleć o rzeczach nie związanych z sytuacją» [SJPDor]
  18. być pochłoniętym myślą (myślami), zaprzątniętym myślami, być zatopionym, pogrążonym w myślach «myśleć intensywnie o czym, nie zwracając uwagi na to, co dzieje się dookoła» [SJPDor]
  19. być z kim jednej myśli «mieć jednakowe myśli, jednakowy sąd o czym» [SJPDor]
  20. coś (wszystko) idzie, jest, robi się, wiedzie itp. po (przestarz. według, podług) czyjej myśli «coś (wszystko) staje się, dzieje się zgodnie z czyim pragnieniem, intencją, wolą» [SJPDor]
  21. coś komu przeszło (przemknęło) przez myśl «ktoś sobie coś uświadomił, uprzytomnił, przypomniał sobie o czym» [SJPDor]
  22. coś komu przyszło na myśl «ktoś o czym pomyślał, wpadł na pomysł» [SJPDor]
  23. coś komu przywodzi na myśl «coś komu kojarzy się z czymś, przypomina coś» [SJPDor]
  24. coś, ktoś nasuwa się komu na myśl «coś, ktoś się komu przypomina, powoduje uświadomienie, uprzytomnienie sobie czego» [SPsł]
  25. czynić sobie [co] po myśli «postępować według swoich zamiarów» [SXVI]
  26. czytać w czyich myślach (w czyjej myśli) «odgadywać cudze sądy, myśli» [SJPDor]
  27. dobyć myśli «zdobyć się na radość» [SXVI]
  28. dzielić się, podzielić się z kim myślami «zwierzać się, zwierzyć się komu ze swych poglądów, spostrzeżeń itp.» [SJPDor]
  29. dzierżeć myśli na wodzy, na wędzidle «okiełzać swoją naturę» [SXVI]
  30. gubić się w myślach «snuć domysły, przypuszczenia; trudzić się bezowocnie nad rozwiązaniem, zrozumieniem czego» [SJPDor]
  31. idzie, jest, robi się, wiedzie się itp. po czyjej myśli «coś (wszystko) staje się, dzieje się zgodnie z czyim pragnieniem, intencją, wolą» [SJPDor]
  32. iść za czyją myślą «podzielać czyj pogląd, stosować się do niego» [SJPDor]
  33. krążyć myślami wokół czegoś, czyjaś myśl krąży wokół czegoś «nieustannie myśleć o czymś, przypominać sobie coś, zastanawiać się nad czymś, nawiązywać do czegoś. » [USJP]
  34. latać myślami, myślą latać «być rozproszonym» [ESXVII-XVIII]
  35. mieć co na myśli «na względzie» [SW]
  36. mieć kogo, co na myśli «myśleć o kim, o czym; mieć kogo, co na względzie» [SJPDor]
  37. mieć w myśli «mieć w pamięci, pamiętać; przypominać sobie» [SJPDor]
  38. mieć, nosić, obracać w myśli; mieć, zachować w myśli; mieć myśl [w czym] «myśleć, pamiętać o kim, o czym» [SJPDor]
  39. mówić, pisać, odpowiadać itp. co komu na myśl przyjdzie «mówić, pisać, odpowiadać itp. bez zastanowienia, bez rozważania to, o czymkolwiek się pomyśli» [SJPDor]
  40. myśl (czyja) (s)truchleje «ktoś odczuwa śmiertelny strach lub przejmujący żal» [SXVI]
  41. myśl (czyja) jest w rosole «ktoś jest w kłopocie» [SXVI]
  42. myśl (większą) wziąć «nabrać animuszu, śmiałości» [SXVI]
  43. myśl się waha «myśl się zmienia» [SXVI]
  44. myśl sobie związać «umysł czym ustawicznie zajmować» [SXVI]
  45. myśl swą wykon(yw)ać itp.; myśli swej dowieść; z myślą swą przyć ku kresowi «(z)realizować zamiar (szyk zmienny)» [SXVI]
  46. myśl tłumić, niszczyć, gasić «pozbawiać kogo animuszu, odwagi» [SXVI]
  47. myśl unosi (a. uniesie) [kogo] «usposobienie, natura czyja powoduje kim» [SXVI]
  48. myśl(i) obracać (a. obrócić), prostować, znosić; myśli się obracają «kierować swoje staranie na co, zmierzać do czego (szyk zmienny)» [SXVI]
  49. myśl(i) obrócić a. obracać; z myślą, myślą się obrócić «skierować swoje zainteresowanie na co (szyk zmienny)» [SXVI]
  50. myśl(i) odwieść, (a.odwodzić) itp.; myśli odciąga się itp.; obrócić się, odnosić się myślą; myśl odwodzi [kogo[; uwieść [kogo] od myśli [jakiej]; myśli odwiedzenie itp. «przesta(wa)ć myśleć o kim, o czym; (s)powodować unikanie czego (szyk zmienny)» [SXVI]
  51. myślą ogarnąć itp., ogarniony, zbrodzony; w myśl pojąć; ogarnąć myśli; myśl obejmie itp. «rozumieć» [SXVI]
  52. myślą się wodzić, się pętać; biedzić się z myślami, w myślach «wahać się (szyk zmienny)» [SXVI]
  53. myślą się zachwycić, zachwycenie myśli «zapamiętać się» [SXVI]
  54. myśli mnożyć «dodawać odwagi» [SXVI]
  55. myśli zwięzować «zbierać myśli rozproszone» [SXVI]
  56. nie móc się pogodzić z myślą o czym «nie móc uznać czegoś za możliwe, prawdopodobne; nie móc przejść nad czym do porządku» [SJPDor]
  57. nie móc się pogodzić z myślą o czymś «nie móc uznać czegoś za możliwe, pawdopodbne; nie móc przejść nad czymś do porządku»
  58. nosić się z myślą «mieć zamiar, zamierzać» [SJPDor]
  59. odrywać się myślą od czego «przestawać o czym myśleć» [SJPDor]
  60. ogarnąć, pojąć myślą «zrozumieć, pojąć rozumem» [SJPDor]
  61. pasować, wodzić się z myślą (myślami) «nie móc się zdecydować, namyślać się, wahać się» [ESXVII-XVIII]
  62. pasować, wodzić się z myślą (myślami) «nie móc się zdecydować, namyślać się, wahać się» [ESXVII-XVIII]
  63. pod niebo z myślą latać «mieć wysokie mniemanie o sobie» [ESXVII-XVIII]
  64. poddać, podłożyć myśl [komu, a. pod moc czyją] «ulec, spowodować czyją uległość (szyk zmienny)» [SXVI]
  65. podnosić (a. podnieść, a. wznosić) myśl; myślą się zanosić (a. zanieść, a. podnieść); z myślą się podnieść (a. unosić); podniesienie (a. podnoszenie) myśli; myśli są podniesiony; myśl (się) unosi (a. unasza, a. musi się unosić) «kierować swoje zainteresowanie ku komu, ku czemu (szyk zmienny)» [SXVI]
  66. podnosić myśl, w myślach się podnosić [przeciwko komu, przeciwko czemu] «buntować się» [SXVI]
  67. Podsunąć, poddać myśl; natchnąć myślą «podsunąć, poddać projekt; natchnąć ideą, pomysłem» [SJPDor]
  68. postanowić (co) w myśli swej «wyobrazić sobie» [SXVI]
  69. przebiegać (przechodzić) myślą fakty, zdarzenia znajomych ludzi itp. «wspominać; odtwarzać w pamięci, przypominać sobie» [SJPDor]
  70. przypaść do myśli «przypaść do gustu; podobać się (przestarzale)» [SJPDor]
  71. przywodzić (a. przywieść) na myśl, na myśli rozwodzić «przypominać co, powodować myślenie o czym (szyk zmienny)» [SXVI]
  72. robić co w dobrej, niewinnej, złej itp. myśli «robić co w dobrej, niewinnej, złej itp. intencji, robić co w dobrej lub złej wierze» [SJPDor]
  73. robić co w jakiejś myśli «robić co z jakimś zamiarem» [SJPDor]
  74. robić co z myślą o czym, o kim «robić co z jakimś zamiarem, robić co ze względu na kogo, na co» [SJPDor]
  75. rugować co w myśli «myśleć o czym jakby o niestniejącym, jak o nienależącym d rzeczy, jako o czymś, co ma być pominięte, nieuwzględniowne, abstrahować od czegoś» [SW]
  76. rzucić myśl «podsunąć pomysł, zaproponować coś» [SJPDor]
  77. schodzić (a. zejść) na (dobrej) myśli «tracić dobre samopoczucie (szyk zmienny)» [SXVI]
  78. sięgać myślą wstecz, w przeszłość; sięgać myślą w przyszłość «wspominać, rozpamiętywać przeszłość; wyobrażać sobie przyszłość, myśleć o niej» [SJPDor]
  79. staje (stoi) komu w myśli (przestarz. przed myślą) «coś, ktoś się komu przypomina; coś, ktoś staje w pamięci» [SJPDor]
  80. struchleć na myśli «przestraszyć się» [SXVI]
  81. To jest myśl. «To jest świetny pomysł. » [USJP]
  82. uczynić myśl [komu] «dodać odwagi» [SXVI]
  83. unosić (a. unieść) myśl; myśl (się) unosi, nachyla; dać się myśli unosić «przesta(wa)ć myśleć o kim, o czym (szyk zmienny)» [SXVI]
  84. w myśli imieć, na myśli mieć, mieć myśl «myśleć o czymś, mieć coś na wzlędzie, pamiętać, aliquid cogitare, alicuius rei rationem habere» [SStp]
  85. w myśli imieć, na myśli mieć, mieć myśl «myśleć o czymś, mieć coś na względzie» [SStp]
  86. w myśli schować (a. zachować), zachowany «pamiętać, mieć na uwadze» [SXVI]
  87. w myśli się broić, myśl się broi «mąci się, kłębi się w głowie» [SXVI]
  88. wchodzić w myśl czyją «zgadzać się z czyimś rozumowaniem, koncepcją itd. (przestarzale)» [SJPDor]
  89. wpadło, wlazło komuś na myśl «ktoś pomyślał» [ESXVII-XVIII]
  90. wracać myślą do czego «myśleć o czym na nowo, wspominać co» [SJPDor]
  91. wybiegać myślą naprzód «myśleć o przyszłości, przewidywać dalszy bieg i rozwój czego» [SJPDor]
  92. wysoko z myślą latać «mieć wysokie mniemanie o sobie» [ESXVII-XVIII]
  93. wzruszać myśl; (w)zruszyć się (a, być wzruszony) w myślach, na myśli; wzruszą się, zaburzą się myśli; poruszenie myśli; wzruszona (a. poruszona), zburzona myśl «zachwiać równowagę umysłu (szyk zmienny)» [SXVI]
  94. z myślami wzgorę latać «myśleć o rzeczach wzniosłych» [SXVI]
  95. z myślą czekać «spodziewać się» [SXVI]
  96. z myślą latać w niebie, myśl lata w niebie «dawać się ponosić fantazji, ambicji itp., ulegać swojej natruze» [SXVI]
  97. z myśli [kogo, co[ spuścić (a. spuszczać, a. wypuszczać), wybić; myśl [z kogo] spuszczać «przesta(wa)ć o kim, o czym myśleć, zapomnieć (szyk zmienny)» [SXVI]
  98. zebrać, (pozbierać), skupić, opanować myśli «koncentrować na czymś uwagę; zastanowić się, skupić się; wrócić do równowagi myślowej» [SJPDor]

Połączenia wyrazowe

  1. [kto, czyjej] myśli «według woli, upodobania» [SXVI]
  2. [kto] wedle (a. według) myśli [czyjej] «kto odpowiadający czyjemu upodobaniu, czyjej woli» [SXVI]
  3. badacz myśli ludzkich «Chrystus» [SXVI]
  4. człowiek wielkich myśli, mąż myśli (bibl.) «prawdopodobnie człowiek przewrotnie knujący » [SXVI]
  5. czysta myśl «umysł taki, jaki powinien być» [SXVI]
  6. dobra myśl «nadzieja, wiara w powodzenie, przekonanie, że wszystko będzie dobrze; pewność siebie, poczucie bezpieczeństwa; otucha; bonus animus»
  7. dobra myśl «dobre samopoczucie, pogoda ducha, niefrasobliwość, optymizm, beztroska, radość, wesele, ochata, bonus animus» [SXVI]
  8. dobra myśl «uciecha, rozrywka, biesiada, deliciae» [SXVI]
  9. dobra myśl «sprawny rozum, mądrość» [SXVI]
  10. dobra myśl «Ferula (Narthex) assa-foetida L., zapaliczka cuchnąca, asant; bylina z rodziny baldaszkowatych (Umbelliferae) o nieprzyjemnej woni, używana w lecznictwie» [SXVI]
  11. głęboka myśl «niezgłębiony, trudny do zrozumienia pomysł, zamiar: progunda cogitatio Vulg» [SXVI]
  12. gmyśli, ku myśli «zgodnie z czyimś życzeniem» [ESXVII-XVIII]
  13. górna myśl, górność myśli «pycha» [SXVI]
  14. harda myśl, hardość w myśli «pycha» [SXVI]
  15. jednaka, mierna myśl «równowaga umysłu» [SXVI]
  16. jednej myśli «jednomyślny, o zgodnych poglądach, unanimus» [SStp]
  17. lekka, płocha myśl «niepoważna myśl» [SXVI]
  18. myśl (jest) bezpieczna, (a. przezpieczna), w myśli bezpieczny «umysł wolny od obaw; wewnętrznie spokojny» [SXVI]
  19. myśl bezpieczna «umysł zuchwały» [SXVI]
  20. myśl bojaźliwa «obawa» [SXVI]
  21. myśl Ojca Swego, płód myśli Ojca «w religii chrześcijańskiej Syn Boży jako Druga Osoba Trójcy św.» [SXVI]
  22. myśl przeciw czemu «myśl niezgodna z czym» [SXVI]
  23. myśl przewodnia utworu literackiego «myśl główna, naczelna» [SJPDor]
  24. myśl wnętrzna, serdeczna «duchowe wnętrze» [SXVI]
  25. myśl zabolała, zakurczona «smutek, zmartwienie» [SXVI]
  26. myśli serdeczne «myśli z serca płynące» [SXVI]
  27. nad myśl «wbrew woli, wbrew upodobaniu» [SXVI]
  28. nieśmiertelna myśl «Bóg» [SXVI]
  29. odgadywanie myśli «utrafianie w myśl cudzą, wykonywanie tego, co ktoś inny pomyślał, w warunkach usuwających możność zwykłego porozumienia się.» [SW]
  30. przez myśli «martwy» [SStp]
  31. pyszny myśli, pysznej myśli, wysokiej myśli «pyszny, dumny, wyniosły, superbus»
  32. swa myśl «upór» [SXVI]
  33. swej myśli «uparty» [SXVI]
  34. twarda, zatwardziała myśl «nieczułość» [SXVI]
  35. w myśl czego «zgodnie z wolą, chęcią czyją; zgodnie z czym» [SJPDor]
  36. w myśli, na myśli «w duchu, po cichu» [SXVI]
  37. w myśli, w myślach «w wyobraźni» [SXVI]
  38. wieczna, wiekuista myśl «Bóg» [SXVI]
  39. wielka (a.wielga), wielmożna myśl «wielkoduszność, magnitudo amini, magnanimitas» [SXVI]
  40. wielka myśl «wygórowana ambicja» [SXVI]
  41. wielkiej myśli «wielkoduszny, wspaniałomyślny, magnanimus»
  42. wielkiej myśli «wielkoduszny, wspaniały» [SStp]
  43. wolna myśl «umysł wolny od frasunków, zgryzot, swoboda umysłu, rozrywka» [SW]
  44. wymiana myśli «wzajemne wypowiadanie swoich sądów, spostrzeżeń, poglądów, dyskusja» [SJPDor]
  45. wynisoła (a.podniosła) itp. myśl, podniesienie itp. myśli, podniosły, podniesienie w myśli, uniesiony, unosić się myślą, wynosić się itp. z myślą, podnosić itp. myśl; myśl unosi [kogo] «pycha; pyszny; być, stawać się pysznym» [SXVI]
  46. wysoka myśl «wielkoduszność, wspaniałomyślność» [SXVI]
  47. wysoka, wywyższona, wielka myśl «pycha» [SXVI]
  48. zaziębła myśl «umysł lękliwy» [SXVI]
  49. zdrowa myśli «zdrowy rozum» [SXVI]
  50. zła myśl «niechęć, gniew» [SWil]
  51. zła, niedobra myśl «smutek, obawa, troska» [SXVI]
  52. zła, złościwa myśl «skłonna do złego naura ludzka; malus animus, mala mens» [SXVI]
  53. złote myśli «cenne, trafne i mądre sformułowania, sądy, maksymy; wybór mądrych maksym, spostrzeżeń, sformułowań» [SJPDor]

Przysłowia

  1. A coż to widzę u ciebie, Rzyć w popiele, á myśl w niebie. [SXVI]
  2. A jáko mędrzec powiáda: Trahit quemquam sua voluptas, to jest, Tám wiedzie myśl płocha, gdzie sie kto w czym kocha. [SXVI]
  3. Ale wierz mi ci słudzy, żeć sie śmieją z ciebie, mowiąc, tu rzecz [zamiast: rzyć] w popiele, choć myśl lata w niebie. [SXVI]
  4. Co w myśli, to i na języku. [SW, SJPDor]
  5. Co w sercu (w myśli), to na języku. «mówi się to, co się myśli, czuje, szczerze, otwarcie» [USJP]
  6. Co z oczu, to (i) z serca; co z oczu, to (i) z myśli. «gdy tracimy z kimś lub czymś bliski fizyczny kontakt, przestajemy wkrótce o nim myśleć i pamiętać» [USJP]
  7. Co z oczu, to i z myśli. [SW, SJPDor, SWil]
  8. Dobrą myśl lada co zepsuje. [SWil]
  9. Gdzie świát baczą, tám sie udáł káżdy, Bo mu sie tám po myśli po szwu porze záwżdy. [SStp]
  10. Głodnemu chleb na myśli «a) «trudno jest uwolnić się od myśli o czymś, czego się pragnie», b) «o mimowolnej pomyłce, przejęzyczeniu, które ujawniło czyjeś ukryte pragnienia» [USJP]
  11. Głodnemu chleb na myśli. [SJPDor]
  12. Lata myślami po niebie, a zadek w popiele. [ESXVII-XVIII]
  13. Myśl cła nie płaci. [SW, SWil]
  14. Myśli do wójta nie idą; myśli nie pozywają; myśli urząd nie sądzi. [SW]
  15. Myśli okuć się nie dają. [SWil]
  16. Nié káżdemu będzie gmyśli, ná co jédno więc pomyśli. [ESXVII-XVIII]
  17. Nié záwsze człéku wszystko g-myśli, po woli. [ESXVII-XVIII]
  18. Wolna myśl jedná roskosz u człowieká. [ESXVII-XVIII]
  19. Wolna myśl jedna rozkosz u człowieka. [SW]
  20. Wszak sie żaden nie urodził, Aby wszytkim w myśl ugodził. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Justyna Szymańska, Aleksandra Żurek-Huszcz