baśń

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *bʰā- [SPsł]
  3. pie. (laryng.)
    *bʰeh₂- [EDSIL]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *basnь
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    báseň, (dial. basňa)
  3. stczes.
    básn, básň, báseň
  4. dłuż.
    basń, basen
  5. stdłuż.
    basńa
  6. głuż.
    baseń
  7. słc.
    báseň
  8. ros.
    básnь
  9. ros.
    básnja
  10. ukr.
    básnja
  11. strus.
    basnь
  12. scs.
    basnь
  13. bułg.
    básnja
  14. bułg.dial.
    básъn
  15. chorw.
    bȁsna
  16. mac.
    basna
  17. sch.
    bȁsma
  18. sch.
    bȁsan
  19. sch.
    bȁsna
  20. słoweń.
    bȃsen
  21. słoweń. dial.
    basem
  22. słoweń. dial.
    bȃsna
  1. Polskie formy gwarowe
  2. pol.gw.
    baśnia [SGP]
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. orm.
    ban
  3. orm.
    bay
  4. stang.
    bēn
  5. grec.
    phēmí
  6. łac.
    for, fāri

Ewolucja formalna

  1. pie. *bʰā-
  2. psł. *ba-snь
  3. stpol. baśń
  4. śrpol. baśń || báśń

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «bajka, mit, opowiadanie o treści fantastycznej, legendarnej lub alegoryczno-dydaktycznej, utwór literacki lub po prostu opowieść» [SXVI] SWil: «rzecz zmyślona, bajka», SW: «opowieść, klechda, gawęda, podanie, tradycja», SJPDor: «zmyślona opowieść o treści fantastycznej, legendarnej, bajka», USJP: «opowiadanie o treści fantastycznej, legendarnej; bajka»
    • ‍ á snadź przypominę i ony przednie rzeczy tylko że sie nam miásto báśni niepodobne widziały by były powieściami przodkow nászych nie utwierdzone. RejPs 114 1541 [SXVI]
    • ‍ Baśnie Owidjusza. 1861 [SWil]
    • ‍ Stara Baśń. 1900 [SW]
    • ‍ Z muzyką i śpiewem łączyły się również bajania, baśnie, opowiadane w czasie długich wieczorów zimowych. Tyg. Powsz. 29 1951 [SJPDor]
    • ‍ Baśń ludowa. Baśnie arabskie z tysiąca i jednej nocy. 2003 [USJP]
  2. «wiadomość lub informacja zmyślona, nieprawdziwa, fałszywa, błędna; plotka, kłamstwo; w polemice religijnej katolicko-protestanckiej: błędne wierzenie, fałszywa nauka, wywód heretycki» [SXVI] SWil: «ogólnie: fałsz, plotki», SJPDor: «wymysł, pogłoska, nieprawdopodobna historia»
    • ‍ Pomnisz czytelniku miły, jáko masz práwy Kościoł po tych czterzech słowkách poznáć: A jáko też Heretycki przeciwnymi czterzmi wytknąć masz. Tych báśni nie słuchaj, gdy mowią SkargJedn 35 1577 [SXVI]
    • ‍ Babskie to baśnie. 1764 [T]
    • ‍ Łacniej rybę w kałuży, niż w tych baśniach prawdę ułowić. Berw. Pow. 1, 38 1840 [SJPDor]
    • ‍ Nie pilnuj żydowskich baśni i zapowiedzi odwracających się od prawdy. 1861 [SWil]
  3. «wieść, gadanie, pogłoska; o czém gadają, plotą» [SWil] L: «wieść, gadanie, pogłoska, o czém gadają, plotą». SW: nieuż. «przedmiot gadania, plotek»
    • ‍ Nie słyszysz, żeś szczególną baśnią w całym Rzymie, Ogłaszając bezwstydnie wszystkim twe niecnoty. Hul. Ow. 185 1791 [L]
    • ‍ Same baśnie prawisz. Jesteś baśnią w całym Rzymie. 1861 [SWil]
    • ‍ Jesteś baśnią w całym Rzymie. 1900 [SW]

Połączenia wyrazowe

  1. babskie baśnie [ESXVII-XVIII]
  2. baśnie apologijarskie «napisane przez autora apologów/apologii» [ESXVII-XVIII]
  3. alkoranowe baśnie «zawarte w Alkoranie [= w Koranie]» [ESXVII-XVIII]
  4. baśnie Owidjusza [SWil]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Aneta Araźna, Ewelina Kwapień