modlić się

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *moldʰ- [EDSIL]
  3. od rdzenia pie.
    *meldʰ- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *modlìti < †moldìti - czas. wielokr. od psł. †melsti < *meldti 'prosić'
  3. psł.
    *modlìti sę
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    modlit se
  3. słc.
    modliť sa
  4. ros.
    molíť
  5. ros.
    molíťsja
  6. scs.
    moliti
  7. scs.
    moliti sę
  8. sch.
    mòliti
  9. słoweń.
    móliti
  10. słoweń. dial.
    modliti
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    maldýti
  3. orm.
    malth'em
  4. niem.
    melden
  5. het.
    maltai

Ewolucja formalna

  1. pie. *moldʰ-
  2. psł. 1 *moldìti sę
  3. psł. 2 *modlìti sę
  4. stpol. mŏdl'ić să|| [mogl'ić să˛|
  5. śrpol. modl'ić śę

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «zwracać się do boga z wyrazami prośby lub czci, uwielbienia, deum precari vel laudare, orare, invocare, adorare, deo supplicare» [SStp] SXVI: «zwracać się do Boga albo świętych z wyrazami czci i hołdu, a także z błaganiem i prośbą o łaski i zmiłowanie», L: «modlić się bogu, świętym», SWil: «zanosić modły», SW: «prosić w modlitwie, błagać», SJPDor: «odmawiać, czytać modlitwę; zanosić modły», USJP: «zwracać się do Boga, bóstwa lub świętych z wyznaniem wiary, prośbą, dziękczynieniem lub skruchą, odmawiać modlitwy»
    • ‍ Pospieszychą się do kościoła na modlitwę i poczęchą się modlić. Kśw. ar 6 (około poł. XIV w.) [SStp]
    • ‍ Przeto chceszli cierpliwie przeciwności znosić, chceszli pokusy i smętki zwyciężyć? módl sie. OpecŻyw 53v 1522 [SXVI]
    • ‍ Nad konającymi gorąco się modlono. Kanc. Gd. 163 1619 [L]
    • ‍ Modlić się za umarłych, za rodziców; za ojczyznę, za nieprzyjaciół. 1861 [SWil]
    • ‍ Modlę się Tobie, Boże. Troc. 1902 [SW]
    • ‍ Klęczał przed ołtarzem modląc się żarliwie. 1902 [USJP]
    • ‍ Uklękła w rogu izby pod ikoną i modliła się głośno, z łkaniem. Was. W. Gwiazdy 77 1950 [SJPDor]
  2. «prosić, błagać (człowieka) » [SXVI] ESXVII-XVIII: «prosić pokornie (o litość)», L: «prosić kogo bardzo, pokornie, przebóg, supplikować», SWil: «błagać, prosić», SW: «błagać, prosić usilnie, pokornie, suplikować, molestować», SJPDor: daw. «prosić, upraszać, dopraszać się», USJP: przen. «usilnie o coś prosić lub bardzo czegoś pragnąć»
    • ‍ Imploro, Żądam pomocy Modlę sie| Wzywam ná pomoc| Z płáczem proszę. Mącz 306b 1564 [SXVI]
    • ‍ Ucieka Chorązy [...] Moskal [...] zajadę go złozę pistolet. Pozałuj oddał mi Chorągiew, prowadzę go modli się okrutnie ręce składa. PasPam 96v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Porwano Eustachiuszowi żonę; modlił się o nię, i prosił pokornie ręce składając, aby na boga pomnieli, a onéj mu tak wielkiéj żałości nie czynili. Sk. Żyw. 2, 196 1780 [L]
    • ‍ W XV wieku często się zgromadzały sejmy, zjazdy, sejmiki, a król na nich modlił się o podwyższenie [podatków]. Moracz. Dzieje VI, 179 1851 [SJPDor]
    • ‍ Modlił się królowi, aby... 1902 [SW]
    • ‍ Umęczeni upałem modlili się o deszcz. 2003 [USJP]
  3. «myś. (o zającach), być otoczonym chartami» [SWil] SW: myśl. (o zającu) «być otoczonym przez charty»
    • ‍ Zając modli się. 1902 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «zwracać się do Boga z wyrazami prośby lub czci, uwielbienia» [SStp]
  2. «prosić, błagać (człowieka)» [SXVI]
  1. «zwracać się do boga z wyrazami prośby lub czci, uwielbienia» [SStp]
  2. «myś. (o zającach), być otoczonym chartami» [SWil]

Związki frazeologiczne

  1. klituś-bajduś, módl się za nami «pot. gadaj zdrów, nie mów głupstw» [SJPDor]
  2. modlić się za spokój czyjejś duszy «podn. modlić się w intencji kogoś zmarłego» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. modlić się do kogo [SXVI]
  2. modlić się językiem «formalnie, bezmyślnie» [SXVI]
  3. modlić się komu «stpol. cześć mu oddawać, wielbić go, kłaniać się mu» [SW]
  4. modlić się komu [SXVI]
  5. modlić się przez kogo «za czyim wstawiennictwem» [SXVI]
  6. modlić się słowem «odmawiać modlitwy» [SXVI]
  7. modlić się za kim, o co «stpol. zanosić modły, błagać w modlitwie, suplikować, prosić» [SW]
  8. modlić się za kogoś [ESXVII-XVIII]

Przysłowia

  1. Młodym robić, mężom rządzić, starym modlić się przystoi. [L]
  2. Modli się pod figurą, a diabła ma za skórą. «o człowieku dwulicowym, świętoszkowatym, fałszywym» [USJP]
  3. Modli się pod figurą, a ma diabła za skórą. [SJPDor]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autor: Martyna Sabała