mierzić

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *mrǵ- [EDSIL]
3. od rdzenia pie.
   *mer(ə)ǵ- [SEJPBo]

1. Język prasłowiański
2. psł.
   *mŕ̥ziti
3. psł.
   *mŕ̥zěti

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   mrzet
3. kasz.
   m'ěrzëc
4. ros.
   merzit'
5. scs.
   *mrьzěti
6. sch.
   mŕziti

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   mirštim (miršta, miršo)
3. sans.
   mr̥ś-ati

Ewolucja formalna

1. pie. *mrǵ-
2. psł. *mŕ̥zěti || *mŕ̥ziti
3. stpol. m̍erźeć || m̍irźeć
4. śrpol. m̍erźeć || m̍érźeć || m̍érźić
5. npol. m̍erźić

Znaczenia i przykłady użycia

1. «wywoływać wstręt, obrzydzenie, niechęć, pogardę, odium facere, taedio esse alicui» [SStp] SXVI: «budzić w kimś wstręt do kogoś lub czegoś, obrzydzać coś komuś; tu w sensie moralnym», L: «w ohydę co komu podawać», SWil: «w ohydę co komu podawać, obrzydzać», SW: «robić obmierzłym, obrzydzać, zohydzać, wzbudzać wstręt, odpychać, odstręczać, czynić nieznośnym, nienawistnym», SJPDor: «wzbudzać w kim wstręt, odrazę; odpychać, odstręczać, razić kogo; przykrzyć się», USJP: książk. «wzbudzać w kimś odrazę, niechęć i irytację; odpychać, odstręczać»
   • ‍ Mierziało go, nielubo mą ('mu') było indigne ferens. MPKJ V 59 1471 [SStp]
   • ‍ Jáko też będzie związan grzech, który nigdy już mocy nie będzie miał nas mierzić Pánu naszemu. RejZwierc 162 1568 [SXVI]
   • ‍ Grzech to jest, co cię mierzi bogu. Chrośc. Job. 123 1705 [L]
   • ‍ Grzech mierzi człowieka Bogu. 1861 [SWil]
   • ‍ Próżnowanie nas mierzi. 1902 [SW]
   • ‍ Mierżą mnie nocne lokale, libacje, tak zwane szaleństwa. Putr. Wrzes. 59 1952 [SJPDor]
   • ‍ Mierziło ją niechlujne otoczenie domu. 2003 [USJP]
2. «daw. czynić co odpychającym, brzydkim, przykrym» [SJPDor]
   • ‍ Przyrostki (...) stanowią niezmierne języka bogactwo, dziś ze szkodą niesłychanie jego nadużywane. Dosyć nimi mowa naszpikowana, nie żeby mierzić je często fałszywymi pleonazmami. Lel. Polska IV, 209 1851 [SJPDor]

Związki frazeologiczne

1. daw. mierzić sobie co «być z czego niezadowolonym, czuć niechęć, wstręt do czego» [SJPDor]
2. mierzić się czymś «zrażać się czymś, przykrzyć sobie coś» [SW]
3. mierzić sobie co «brzydzić się czém, nie smakować w czém» [SWil]

Połączenia wyrazowe

1. mierzić człowieka, dworzan, grzech, kościół, starość, światłość, zbytki [SXVI]
2. mierzić ludziom, Panu (Bogu) [SXVI]

Przysłowia

1. Mierzi go łakomy, wolałby sam. [SW]

Wyrazy pokrewne

• mierzienie [SXVI]
• mierzioność || mierdzioność «przeklinanie, złorzeczenie, nienawiść» [SStp]
• mierziączka || mirziączka || mirzączka [SStp]
• mierzić się [SXVI]
• mierziętność [SXVI]
• mierzężyć się [SXVI]
• mirziaty «wstrętny» [SStp]
• mirzny «pohańbiony, wzgardzony» [SStp]
• mirzwa «pomięta, połamana słoma i puste kłosy» [SStp]
• obmierzić [SXVI]
• omierzieć [SStp]
• omirznąć [SStp]
• przemierznąć [SXVI]
• rozmierzić [SXVI]

Autorzy: Magdalena Romanowska, Ewelina Kwapień