mienić I

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *moin-
  3. od rdzenia pie.
    *mei-no- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *měniti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    mínit
  3. strus.
    měniti
  4. scs.
    měniti
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. ang.
    mean
  3. stang.
    mān
  4. stang.
    mœnan
  5. niem.
    meinen
  6. stwniem.
    meina
  7. stwniem.
    meinen
  8. stirl.
    mían

Ewolucja formalna

  1. pie. *moin-
  2. psł. *měniti
  3. stpol. m̍ĕńić
  4. śrpol. m̍eńić

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «nazywać po imieniu, nazywać czymś, jakoś, wymieniać, mówić o kimś, nominare, aliquem (aliquid) nominatim appelare, compellare, dicere, asserere» [SStp] SXVI: «wymieniać po imieniu lub nazwisku; wskazywać konkretnie na kogoś lub coś», L: «wspominać, mianować», SWil: «wspominać, mianować, nazywać», SW: «wymieniać, wymawiać, wspominać», SJPDor: przestarz. «nadawać miano, nazywać kogo lub co; tytułować; głosić co o kim lub czym; uważać, mieć kogo lub co za co»
    • ‍ Przywiedzionym świadkom acz klątwa... obrzeczona będzie, jine może mienić (alios nominare... debet), acz je może imieć. Sul 11 1449 [SStp]
    • ‍ Wpisuję, też mienię, tytuł dawam. Mącz 375b 1564 [SXVI]
    • ‍ Hasło wiary, przez które by rozeznawani byli wierni od innowierców, gdyby mienić hasło zapytani byli. Smotr. El. 22 1628 [L]
    • ‍ Ja podobne postępowanie mienię szaleństwem. 1861 [SWil]
    • ‍ Mień hasło! Mącz. 1902 [SW]
    • ‍ Nie cofa się przed peryfrazą klasyczną, morze mieniąc modrym kryształem. Kleiner, Mick. II/1, 170 1948 [SJPDor]
  2. «wypowiadać swoje zdanie (głosem, pismem), coś mówić, twierdzić, także coś myśleć o kimś a. o czymś, mniemać, (dictis vel scriptis) aliquid asserere, affirmare, confirmare, dicere, item de aliquo vel aliqua re opinari, putare» [SStp] SXVI: «mówić, wypowiadać; twierdzić, utrzymywać, że», ESXVII-XVIII: «wymienić, podać; sądzić, utrzymywać», L: «mniemać, poczytywać, rozumieć», SWil: «sądzić, utrzymywać, mniemać, rozumieć», SW: «mniemać, poczytywać, uważać, mieć, sądzić, rozumieć»
    • ‍ Argiwi Wężá [czczą], mieniąc dobry znák kto go ujrzy. BielKron 24 1564 [SXVI]
    • ‍ Ty szedłszy chłopu w dom, wszystko mienisz twoim. Star. Vot. E 4 1625 [L]
    • ‍ Że zaś osoba moja w oczach WMM Pana nie ma jako [...] WMM Pan mienisz powagi Coż z tym czynić? PasPam 137v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Każdego pochlebcę mieni być sobie przychylnym. 1861 [SWil]
    • ‍ Śmiesz-li się puścić na Warszą i na drugiego człowieka, u kogo mienisz, iżeś wziął skorki przerzeczone ty. OrtKał 139 1886 [SStp]
    • ‍ Spartę sławną ja mienię za ojczyznę swoją. Kochan. 1902 [SW]
  3. «nazywać kogoś kimś, czymś, uważać kogoś za kogoś, za coś, podawać kogoś za kogoś, za coś, aliquem nominare, dicere, pro aliquo habere, putare, existimare» [SStp] SXVI: «nazywać», L: «ogłaszać za co», SWil: fig. «udawać siebie za co innego niż jest w istocie», SW: «nazywać, mianować, podawać za», SJPDor: przestarz. «nadawać miano, nazywać kogo lub co; tytułować; głosić co o kim lub czym; uważać, mieć kogo lub co za co», USJP: przestarz. a. podn. «nadawać jakieś miano, nazywać kogoś lub coś kimś, czymś, jakimś, uważać kogoś lub coś za kogoś lub za coś»
    • ‍ Jan daj<a>ł tego człoweka w twirdzą, c[h]o ji Mikołaj mienił złodzieja a z jego stroże uciekł. Pozn nr 352 1397 [SStp]
    • ‍ Ale Arcybiskup ápelował na Koncilium, jáko od niegodnego sędziego, mieniąc go odszczepieńcem, Antykrystem, i báłwochwalcą. BielKron 228 1564 [SXVI]
    • ‍ Pochlebcy prawdę za fałsz, a fałsz za prawdę mienią. Zab. 15, 279 1769-77 [L]
    • ‍ Mieni się być tobie przychylnym. 1861 [SWil]
    • ‍ Prócz ran w skórze, nie miałem innej nagrody; za to mi jeszcze prywatę zadają, ledwie zdrajcą być mienią. Sienk. Pot. IV, 121 1886 [SJPDor]
    • ‍ Tego człowieka, co ji Mikołaj mienił złodzieja (=którego Mikołaj mienił złodziejem), a w jego stróża uciekł. Księgi poznańs. 1397 r. 1902 [SW]
    • ‍ Mienili go geniuszem. 2003 [USJP]
  4. «myśleć o czymś, mieć coś na myśli, chcieć czegoś, cogitare, intelligere, animum ad aliquid intendere» [SStp]
    • ‍ A toć mienił miły Krystus rzekąc: Krolewstwo moje nie jest stąd. Rozm 782, sim. ib. 785 1136-1543 [SStp]
  5. «odnosić (się) do czegoś, ad aliquid spectare, pertinere» [SStp] SW: stpol. «głosić co, odwoływać się do czego»
    • ‍ I to wszytko cirpiał, co ludzie mienili ku pomście bożej (quae ad vindictam dei ab omnibus referebantur). Rozm 108 1136-1543 [SStp]
    • ‍ Mieni li też kto swą niewinność, ten może odejść sam swą ręką. Ort. 1902 [SW]
  6. «mieni się 'znaczy, significat, valet, sonat'» [SStp]
    • ‍ A gdyż was... opytają synowie waszy rzekąc: Cso się mieni to to kamienie (quid sibi volunt isti lapides)? BZ Jos 4, 6, sim. ib. 4, 21 1455 [SStp]
  7. «zamyślać, mieć zamiar» [SXVI]
    • ‍ I wystąpił wnetki ku niej á dobył mieczá swego i popadł ją zá wárkocz á uderzył ją wnetki w ziemię. Tedy pánná Tárfia poczęłá Teofilá pokornie pytáć, coby to było, á coby z nią mienił uczynić. HistRzym 19v 1566 [SXVI]

Zmiany semantyczne

  1. «nazywać po imieniu, nazywać czymś, jakoś, wymieniać, mówić o kimś» [SStp]
  2. «wypowiadać swoje zdanie (głosem, pismem), coś mówić, twierdzić, także coś myśleć o kimś a. o czymś, mniemać» [SStp]

Połączenia wyrazowe

  1. mieni się «mówi się, twierdzi się, mówią» [SStp]
  2. przyczynę mienić «obwiniać» [SXVI]

Przysłowia

  1. Nie mień octu, piwo warząc. «nie wspominaj złego» [L]
  2. Nie mień octu, piwo warząc. [SW]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Kinga Rogowska, Aleksandra Żurek-Huszcz