kwapić się

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *ku̯āp- [SEJPBo]
3. od rdzenia pie.
   *ku̯ēp- [IEW]
4. pie. (laryng.)
   *ku̯eh₁p- [LIV2]

1. Język prasłowiański
2. od psł.
   *kypěti
3. płn.słow.
   *kvapiti
4. płn.słow.
   *kvapiti sę

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   kvapit
3. kasz.
   překvaṕic
4. głuż.
   kwapić, kwapić so
5. błr.
   kvápicca
6. ros. dial.
   kvápit'sja
7. ukr.
   kvápyty
8. ukr.
   kvápytysja

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   kūpė́ti
3. łot.
   kùpêt
4. sans.
   kúpyati
5. łac.
   cupiō, cupere

Ewolucja formalna

1. pie. *ku̯āp-
2. płn.słow. *kvapiti sę
3. stpol. kvăp̍ić śă˛
4. śrpol. kvap̍ić śę

Znaczenia i przykłady użycia

1. «śpiesznie albo wcześnie coś robić, festinare» [SStp] SXVI: «śpieszyć, spieszyć się, nie zwlekać, iść albo robić coś pośpiesznie; praecipitare, properare»; Kn: «spieszyć się», ESXVII-XVIII: «eksp. kwapić [tu: spieszyć się, pospieszać]», L: «śpieszyć się zbytnie», SWil: «śpieszyć się zbytnie», SW: «pośpieszać, śpieszyć się, zbytnio dążyć pośpiesznie»
   • ‍ Kwapił się lud (festinavitque populus) chcąc przeć. BZ Jos 4, 10. 1455 [SStp]
   • ‍ Kwapiąc się, nie wziął odzienia, jeno opończę i czapkę nocną. Baz. Hst. 87 1567 [L]
   • ‍ Owaciem poseł przybieżał: Kwápiąc się z listem Krolewskim. BierEz F, L2 1578 [SXVI]
   • ‍ Nazajutrz tedy Substytut do koła nie przyszedł i jam się też tam nie kwapił, ale że po mię przysłano musiałem. PasPam 121 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
   • ‍ Kwapić się do czego. 1861 [SWil]
   • ‍ Kwapić się do czego, z czym. 1902 [SW]
2. «popędzać coś, poruszać, incitare, agitare» [SStp] SXVI: «naglić, niecierpliwić się»
   • ‍ Synu tej żony, jaż męża kwapiąc k sobie zdradza (filii mulieris virum ultro rapientis, Biblia Zamojskich: geżto mużie kwapiecz k sobie drażdí). BZ I Reg 20, 30. 1455 [SStp]
   • ‍ mowi Pan, Oto ja założę w fundámenciech Syońskich kámień, kámień doświádczony, Węgłowy, Drogi, záłożony na gruncie, ktory uwierzy, niech sie nie kwápi [qui crediderit non festinet]. Leop Is 28/16 1561 [SXVI]
3. «być skorym do czego, zabierać się do czego z ochotą, garnąć się, dążyć, zabiegać usilnie» [SXVI] SJPDor: «być skorym do czego, zabierać się do czego z ochotą, skwapliwie, raźnie, dziś zwykle z przeczeniem», USJP: książk. «być skorym do czegoś, zabierać się do czegoś z ochotą, skwapliwie, raźnie»
   • ‍ Proszę zá me dobredziejstwo, Wypuść mię iuż ná zwoleństwo. Ksánt się oto nań rozrzewnił. I zá szyję go uderzył. Rzekąc, rychło się to kwápisz, A czásu ná mię nie pátrzysz. BierEz E 1578 [SXVI]
   • ‍ Gdy nikt się nie kwapił z usługą, musiał sam zaprowadzić konia do stajni. Malew. Żel. 22 1937 [SJPDor]
   • ‍ Nie kwapić się do nauki, do pracy. 2003 [USJP]
4. «łakomić się, być chciwym» [SXVI]
   • ‍ Tak sie małpa uszkodziłá, iże sie bárzo kwápiła: Przeto sie trzeba rozmyślać, małej szkody nie barzo dbać. BierEz Q3v 1578 [SXVI]
5. «zdążać, zmierzać, kierować się» [SJPDor]
   • ‍ Za mną, tylko za mną! odpowiedział przerywanym głosem i wpół niesiony przez nich, kwapił się ku drzwiom. Krasiń. Noc 391. 1907 [SJPDor]

Zmiany semantyczne

1. «śpiesznie albo wcześnie coś robić» [SStp]
2. «łakomić się, być chciwym» [SXVI]

Związki frazeologiczne

1. kwapić się w drogę «wyruszać w podróż, odchodzić» [SXVI]
2. kwapić się z wolna «nie spieszyć się» [SWil]

Połączenia wyrazowe

1. barzo kwapić [SXVI]
2. kwapić się do czego [SWil]
3. kwapić się k(u) czemu «do jakiejś czynności» [SXVI]
4. kwapić się z czém [SWil]
5. nie kwapić się do nauki, do pracy [USJP]
6. nie kwapić się z usługą, z zakupem [USJP]

Przysłowia

1. Kto kwapi, nic nie ułapi. [SW]
2. Kwapi się by popówna za mąż. [SWil]
3. kwapić się z czym «z jakąś czynnością» [SXVI]
4. Nie kwáp sie nigdy ná dary, chceszli nie uszczerbić wiáry. [SXVI]
5. Nie kwap się mówić, słuchaj wiele. [SXVI]
6. Nie trzebáć sie bárzo kwápić, Chceszli nieco dobrze spráwić. [SXVI]
7. Rozmyślaj sie długo, á z lekká sie kwáp. [SXVI]
8. Rzecz kwapliwa nigdy nie dobra [Co nagle to po djable]. [L]
9. Uciesz się do rozumu á nie kwáp sie márnie, Gdyż widzisz, iż twa złá myśl do złego sie gárnie. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

• kwapienie [SStp]
• kwapiony [SXVI]
• kwapiący [SXVI]
• kwapliwie [SStp]
• kwapliwość [SStp]
• kwapny [SStp]
• pokwapić [SStp]
• skwapliwie [Kn]
• skwapliwość [L]
• skwapliwy [Kn]
• ukwapić (się) [SStp]

Autorzy: Martyna Nowak, Ewelina Kwapień