korzyść

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *korī-dʰ(ə)tĭ- (etymologia niepewna) [SEJPBo]
  3. od rdzenia pie.
    *koro-s/*kori̯o-s [IEW]
  4. od rdzenia pie.
    *dʰē- [IEW]
  5. od rdzenia pie. (laryng.)
    *dʰeh₁- [LIV2]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *koristь lub *korystь (rekonstrukcja niepewna)
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    kořist
  3. kasz.
    kořësc
  4. słc.
    korist'
  5. błr.
    karýsc'
  6. ros.
    korýst'
  7. ukr.
    kórýst'
  8. scs.
    koristь
  9. bułg.
    kórist
  10. mac.
    korist
  11. słoweń.
    korȋst
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    kãras
  3. lit.
    kãrias

Ewolucja formalna

  1. pie. *korī-dʰ(ə)tĭ-
  2. psł. 1 *koridtь
  3. psł. 2 *koristь
  4. stpol. kŏř'iść
  5. śrpol. kořyść || [kóřyść], kožyść

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «zdobycz, łup, praeda, spolia» [SStp] SXVI: «łup, zdobycz wojenna lub złodziejska», L: «plon, łupież, zdobycz, bitunek», SW: «zdobycz, łupy wojenne», SJPDor: daw. «zdobycz wojenna, łupy; zwycięstwo»
    • ‍ Wyplenię z ziemie korzyść twą. BZ Nah 2, 13 1455 [SStp]
    • ‍ Bolesław ciągnął po nim pustosząc mu ziémię, nabrawszy się wrócił się z korzyścią do domu. BielKron 347v 1564 [SXVI]
    • ‍ Łupowa korzyść. Sak. Dusz. 140 1625 [L]
    • ‍ Niejednego zapewne zapędziła pod sztandar Korybutów awanturnicza żądza przygód i korzyści wojennych. Smolka Szkice I, 230 1882-1883 [SJPDor]
    • ‍ Cieszmy się jako zwycięzcy, którzy dostawszy korzyści, dzielą się łupy. Białob. 1902 [SW]
  2. «dobra materialne, majątek, opes, copiae» [SStp]
    • ‍ Pobrały są wszytko korzyść Sodomskich..., jest to ku pokarmu słuszają. BZ Gen 14, 11 1455 [SStp]
    • ‍ Ktemu zá pracą swoję i robotę stáry zakon doczesne miáł korzyści. SkarŻyw 3 1579 [SXVI]
  3. «pożytek, zysk z czegoś» [SXVI] L: «pożytek, zysk», SWil: «użytek, pożytek, zysk», SW: «pożytek, zysk, profit, procent», USJP: «pomyślny rezultat czegoś; pożytek, zysk»
    • ‍ A nędzni zásię ludzie máją tę korzyść swej nędze, iż się z nich śmiać nie przystoi. GórnDworz O3 1566 [SXVI]
    • ‍ Gdyż nie dla korzyści ani dla swej sławy (...) ná ostre żeláza nieprzyjaciół nacierał. SkarKazSej 1597 [SStp]
    • ‍ Takie korzyści ma rycerska sztuka, ów syna płacze, a ta ojca szuka. Kras. Mysz. 34 1778 [L]
    • ‍ Prywatne względy ustępować powinny powszechnym korzyściom. Czart. Myśli 252 1812 [SJPDor]
    • ‍ Na moję korzyść. 1861 [SWil]
    • ‍ Ciągnąć z czego korzyść. 1902 [SW]
    • ‍ Korzyści finansowe, materialne, moralne, osobiste, zdrowotne. 2003 [USJP]
  4. «prow. rękojeść» [SWil] SW: «rękojeść sochy»

Zmiany semantyczne

  1. «zdobycz, łup» [SStp]
  2. «pożytek, zysk z czego» [SXVI]
  1. «zdobycz, łup» [SStp]
  2. «dobra materialne» [SStp]

Związki frazeologiczne

  1.  ciągnąć z kogoś, z czegoś dochody, zyski, korzyści itp. «mieć dochody, zyski dzięki komuś, czemuś; wykorzystywać kogoś, coś» [USJP]
  2.  książk. czas pracuje na czyjąś korzyść, niekorzyść, na kogoś, na coś, przeciw komuś, czemuś «wpływ czasu zwiększa, zmniejsza czyjeś szanse, działa korzystnie, niekorzystnie na coś» [USJP]
  3. co za korzyść? «pot. «co z tego? » [SXVI]
  4. coś mieć za korzyść «mieć coś za coś» [SXVI]
  5. korzyść mała «coś nieistotnego» [SXVI]
  6. książk. na czyjąś korzyść «dla czyjegoś dobra, pożytku, w czyimś interesie, na rzecz kogoś, korzystnie, przychylnie, dodatnio dla kogoś» [USJP]
  7. mówić, działać na czyją korzyść «korzystnie, przychylnie dla kogo, w interesie jego» [SW]
  8. na czyją korzyść «na czyje dobro, na czyj pożytek, w czyim interesie, na rzecz kogo» [SJPDor]
  9. na spólną korzyść «dla naszego dobra» [SXVI]
  10. robić coś nie bez korzyści dla siebie «nie bez wyrachowania dla siebie» [SW]
  11. zmienić się na korzyść «zmienić się na lepsze, poprawić się, wypięknieć» [SJPDor]
  12. zmienić się na korzyść, na lepsze «polepszyć się, poprawić się; także: wyładnieć» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. dla korzyści «dla zysku» [SXVI]
  2. dla korzyści obiecować, udzielać, zagrabić [SXVI]
  3. korzyści chcieć, nie mieć [SXVI]
  4. korzyści dostać, pragnąć, szukać, czuć, zosławiać [SXVI]
  5. korzyścią chlodzić się
  6. korzyść doczesna, niemała, opaczna, cudza, niewielka, najwiętsza, po kim, bogata, godna [SXVI]
  7. korzyść mieć «mieć w użytkowaniu» [SXVI]
  8. korzyść osiągnąć, dostać, przechowywać, rozdzielić, zabrać, zdobywać, [SXVI]
  9. korzyść uczynić, wziąć [SXVI]
  10. mieć się ku korzyści [SXVI]
  11. na korzyść

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Anna Nawara, Zespół -