kłopot

rzeczownik, r.m.
psł. dekl. -o- tematowa→ pol. dekl. m.

Etymologia

  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *klopotь /*xlopotъ
  3. od psł.
    *klopati
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    klopot
  3. kasz.
    kłopot / chłopot
  4. słc.
    klopot
  5. słc.
    chlopot
  6. błr.
    klópat
  7. ros.
    chlópoty
  8. ukr.
    chlópit
  9. ukr.
    klópit
  10. rus.
    chlopotъ
  11. scs.
    klopotь
  12. bułg.
    chlópot
  13. bułg.dial.
    klópot
  14. chorw.
    klopot
  15. mac.
    klopot
  16. sch.
    klȍpōt
  17. słoweń.
    klopòt
  1. Polskie formy gwarowe
  2. pol.gw.
    chłopot [SGPKar]
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    klàpt, klãpterėti
  3. lit.
    klapsė́ti
  4. lit.
    klapúoti
  5. lit.
    klapãtė
  6. łot.
    klapstêt, klapšķet

Ewolucja formalna

  1. psł. *klopotъ
  2. stpol. kłŏpŏt
  3. śrpol. kłopot
  4. npol. ku̯opot

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «przykrość, trudna sytuacja, zmartwienie, kłopot, vexatio, sollicitudo, molestia, angor, incommodum» [SStp] SXVI: «zmartwienie, troska, smutek; nieszczęście; praca, trud, wysiłek; uciążliwość, trudność; trudne położenie», ESXVII-XVIII: «zmartwienie, troska, nieprzyjemność, tarapaty», Kn: «frasunek», L: «niespokojność, frasunek, troska, zgryzota», SWil: «niespokojność, frasunek, troska, zgryzota», SW: «niepokój, troska, zgryzota, ambaras, udręczenie, utrapienie, tarapata, kram, frasunek», SJPDor: «tudna lub przykra sytuacja, powodująca niepokój, zmuszająca do szczególnych zabiegów; zmartwienie», USJP: «trudna, skomplikowana lub przykra sytuacja, budząca niepokój, zmuszająca do szczególnych zabiegów, starań, wymagająca jakiegoś działania»
    • ‍ Smęcił jeśm sie w kłopocie mojem (contristatus sum in exercitatione mea). Fl 54,2 (przed rokiem 1400) [SStp]
    • ‍ Kłopot gdy miłość z cnotą walczy. RejJóz D4 marg 1545 [SXVI]
    • ‍ Mam dosyć swego kłopotu we łbie, nic mi do cudzego. Rej. Wiz. 39 1560 [L]
    • ‍ Było szczęscie lecz ptakowi [...] Ale nie mnie bo mię takie ogarnęły kłopoty z ktorych ledwiem wybrnął. PasPam 88 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Być w wielkim kłopocie. 1861 [SWil]
    • ‍ Kłopoty domowe, gospodarskie. 1902 [SW]
    • ‍ Uciskały ich długi, spłaty rodzinnych działów i inne kłopoty. Olcha Most II, 160 1950 [SJPDor]
    • ‍ Kłopoty domowe, gospodarskie, pieniężne. 2003 [USJP]
  2. «spór, zwada, lis, litigum, contentio» [SStp] SXVI: «kłótnia, zwada, niezgoda; spór; walka, wojna»
    • ‍ Gdyż wszego rostyrku a niezgody jest macierz pospolitość, w jejże też bracia alibo rodzeni będąc ku mierziączce alibo kłopotom niemałym częstokroć się poruszają. Dział 44 1460-1470 [SStp]
    • ‍ Bo gdy nástáną kłopoty Snadź więc omierzną forboty Radbyś w ten czás smukierzá miał Coby żelázem háwtował. RejRozpr I3v 1543 [SXVI]
  3. «spór sądowy, proces, lis, iudicium» [SStp]
    • ‍ Czso Drogomir przedał Bodzęcie konie, o ty ji ślubił wyprawić, aczby ot tego kłopot miał. 1403 Pozn nr 725 1403 [SStp]
  4. «hałaśliwe rozmowy, sprzeczki, contentio» [SStp]
    • ‍ K stołu..., aż od niego wstaniecie, to, co podług obyczaju cztą, słuchajcie z pilnością a przez kłopotu cum acceditis ad mensam, donec inde surgatis, quod vobis secundum consuetudinem legitur, sine tumultu et contentione audite. JA IV 92 1500 [SStp]
  5. «drewniany zamek u drzwi» [SXVI] SW: «zamek drewniany, kołatka u drzwi»
    • ‍ A gdzie wżdy zápárte wrotá Nie ták człek pewien kłopotá. RejRozpr I4v 1543 [SXVI]
    • ‍ Śmierć się wije u płotu, szukająca kłopotu. 1902 [SW]
  6. «drążek u żaren domowych, wsadzony w ucho od kamienia, którym kamień wierzchni obracają» [SWil] SW: «drążek u żarn domowych, wsadzony w ucho kamienia, którym kamień wierzchni obracają»
  7. «deszczułka przy żarnach, w których mlon się obraca» [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «przykrość, trudna sytuacja, zmartwienie, kłopot» [SStp]
  2. «spór, zwada» [SStp]
  3. «spór sądowy, proces» [SStp]
  1. «spór, zwada» [SStp]
  2. «drewniany zamek u drzwi» [SXVI]

Związki frazeologiczne

  1. kłopoty sercowe «niepowodzenia w miłości » [USJP]
  2. kłopoty żołądkowe «niestrawność, trudności w trawieniu» [USJP]
  3. szukać zapomnienia, pociechy w kieliszku, topić, utopić coś, np. kłopoty, smutki, troski, zmartwienia, w alkoholu (w wódce, w winie), w kieliszku «pić alkohol, upijać się, upić się, aby zapomnieć o przykrych sprawach, pocieszyć się» [USJP]
  4. w kłopocie kogoś zostawić «pozostawić kogoś obarczywszy kłopotami, opuścić kogoś nie załatwiwszy pewnych spraw» [ESXVII-XVIII]
  5. zdjąć komuś kłopot z głowy, książk. kamień z serca, ciężar z piersi «sprawić, że ktoś przestanie się martwić, kłopotać» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. być w kłopocie [SWil]
  2. coś jest z czyimś kłopotem «coś dzieje się z czyimś zachodem, wysiłkiem» [ESXVII-XVIII]
  3. duży, mały, niestraszny, wielki kłopot [USJP]
  4. jest z czymś,z kimś kłopot, dużo, niemało kłopotu, wiele kłopotów [USJP]
  5. kłopotów bicz [ESXVII-XVIII]
  6. kłopoty domowe, gospodarskie, pieniężne [USJP]
  7. mieć jakiś kłopot, mieć kłopot [USJP]
  8. narobić,przyczynić, przysporzyć komuś kłopotu [USJP]
  9. popaść, wpaść w kłopoty [USJP]
  10. pozbyć się kłopotu [USJP]
  11. robić, sprawić komuś kłopot [USJP]
  12. wplątać, wprawić kogoś w kłopoty [USJP]
  13. wybawić kogoś z kłopotu, kłopotów [USJP]
  14. wybrnąć, wywikłać się z kłopotu, kłopotów [USJP]

Przysłowia

  1. Każda Dorota ma swoje kłopota. [SW]
  2. Małe dzieci - mały kłopot, duże dzieci - duży kłopot. «z dziećmi zawsze są problemy i są one tym większe, im dzieci starsze» [USJP]
  3. Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie parszywe prosię. [L]
  4. Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie prosię. [SW, SJPDor, SWil]
  5. Nie miała baba kłopotu, kupiła sobie prosię. «o sytuacji, w której ktoś sam przysporzył sobie kłopotów» [USJP]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Agata Miks, Ewelina Kwapień