gotowy
przymiotnik, r.m.psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa
Etymologia
- Język prasłowiański
- psł.
gotovъ [SEJPBo]
- Języki słowiańskie
- czes.
hotový
- dłuż.
gótowy
- kasz.
gotovi
- głuż.
hotowy
- słc.
hotový
- błr.
gatóvy, gatój
- ros.
gotóvyj
- ukr.
hotóvyj
- scs.
gotovъ
- bułg.
gotóv
- mac.
gotov
- słoweń.
gòtov
Ewolucja formalna
- psł. gotovъ(jь)
- stpol. gŏtŏvȳ
- śrpol. gotovy
Znaczenia i przykłady użycia
-
«zdecydowany, skłonny, chętny, paratus, promptus, qui potest»
[SStp] SXVI: «chętny, chcący, skłonny; zdecydowany; przyzwalający; życzliwy, gorliwy; w funkcji orzecznika: chętnie coś czynić, nie wahać się, godzić się, deklarować się z chęcią; wyrażający życzliwość, chęć, gorliwość», ESXVII-XVIII: «skłonny do czego; zdecydowany na co», L: «skłonny co robić, decydowany», SWil: «skłonny co robić, decydowany», SW: «który się nie waha, przygotowany na co, skłonny do czego, zdecydowany, godzący się, przystający na co, ochotny, chętny do czego, chcący czego, odważający się na co», SJPDor: «zdecydowany na co, skłonny, zdolny do czego», USJP: «przygotowany do czegoś, co ma nastąpić; zdecydowany na coś, skłonny, zdolny do czegoś»
- Jako Gotard był gotow wrzeszyć Jarosława i do niego słał. HubeZb 16 1391 [SStp]
- Ociec mój zostawił mię po tobie gotowym sługą tobie. OrzRozm R4v, N3 1563 [SXVI]
- Ja najlepszej mięsnej potrawy gotow odstąpić dla dobrej ryby. PasPam 253v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
- Gotów jestem na rozkazy Wc Pana Dobrodzieja. Zabł. Dziew. 35. 1781 [L]
- On gotów temu wierzyć. 1861 [SWil]
- My za Twoją wiedzą, nie patrząc kędy, gotowi iść wszędzie. Mlek. 1900 [SW]
- Był tak szczęśliwy, że gotów by był uściskać po kolei wszystkich towarzyszów podróży. Żer. Uroda 19 1948 [SJPDor]
- Byli gotowi do drogi. 2003 [USJP]
-
«przysposobiony, całkowicie przygotowany, w stanie zdatnym do użycia, zrobiony, paratus, expeditus, qui praesto est, aptus, confectus»
[SStp] SXVI: «zrobiony, skończony, wykończony, przyrządzony, spreparowany, w ostatecznej postaci; uprzednio opracowany», ESXVII-XVIII: «przygotowany, przysposobiony do czego, na przyjęcie czego; przyszykowany», L: «przyrządzony, przysposobiony; zupełnie, do końca przez kogo przygotowany; dokończony», SWil: «przyrządzony, przysposobiony; dokończony, przygotowany», SW: «przygotowany, przysposobiony, przyszykowany, naszykowany», SJPDor: «całkowicie wykonany, wykończony (sporządzony, wybudowany, wyprodukowany itp.); wypracowany, opracowany już przez kogo, już istniejący; przygotowany, uszykowany», USJP: «całkowicie wykonany, opracowany, skończony, niewymagający żadnych uzupełnień»
- Jako mnie Jan nie dał okien wyrębić, ani drzwi czynić, aliżby izba była gotowa. Czrs s. LXXXI 1429 [SStp]
- I nálazł drzewo figowe/ Miało już jábłka gotowe. BierEz Q 1578 [1522] [SXVI]
- Moskwa […] szli jako popewne zwycięstwo gotowe już mając dybki i kajdany na więźniów. PasPam 100-100v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
- Sejm zawsze gotowym będzie, a w potrzebach nagłych zwołany. Gaz. Nar. 1, 158 Kont. 3 Maja. 1791 [L]
- Zawsze gotów do mówienia. 1861 [SWil]
- Wojsko było gotowe do marszu. 1900 [SW]
- Lewo skrzydło budynku (...) było już gotowe. Pytl. Fund. 104. 1950 [SJPDor]
- Kiedy spód jest już gotowy, można przystąpić do robienia tortu właściwego. 2003 [USJP]
- «którego można każdej chwili użyć, przeznaczony na odpowiednią chwilę, znajdujący się pod ręką, łatwy do osiągnięcia» [SXVI] L: «co na dorędziu», SWil: «pewny, będący na doręczu», SW: «na którego wykończenie albo zrobienie nie trzeba czekać, już zrobiony, już istniejący»
- «który na pewno (i zwykle wkrótce) nastąpi, nieuchronny, pewny» [SXVI] SW: «pewny, niezawodny, nieunikniony, nieuchronny, na poczekaniu dokonywający się», USJP: «o nieszczęściach, katastrofach: pewny, nie do uniknięcia»
- « w gotówce» [SXVI] L: «gotowe pieniądze, gotowizna». SWil: «gotowizna, gotówka», SW: «o które starać się dopiero nie trzeba, złożone, gotowizna, gotówka, brzęcząca moneta»
-
«może, podobno że»
[SWil]
- Gotów lada dzień przyjechać. 1861 [SWil]
- «w połączeniu z bezokolicznikiem lub rzeczownikiem o charakterze czynnościowym wyraża możliwość dokonania się czynności określonej przez czasownik lub rzeczownik» [SJPDor] USJP: książk. «w połączeniu z bezokolicznikiem lub rzeczownikiem o charakterze czynnościowym wyraża możliwość dokonania się czynności określanej przez czasownik lub rzeczownik»
-
«wyćwiczony, wydoskonalony»
[SW]
- Słuchać mi jest miło tak wielkiemi naukami gotowej i ustrojonej rozmowy. 1900 [SW]
-
«pot. przen. pijany»
[USJP]
- Część towarzystwa jest lekko na bańce, niektórzy już gotowi. 2003 [USJP]
-
«martwy, nieżywy»
[USJP]
- Przeciwnik bije seriami; jeśli w następnej nieznacznie poprawi celownik, będziemy gotowi. 2003 [USJP]
Zmiany semantyczne
- «zdecydowany, skłonny, chętny» [SStp]
- «przysposobiony, całkowicie przygotowany, w stanie zdatnym do użycia, zrobiony» [SStp]
- zdecydowany na co, skłonny, zdolny do czego [SJPDor]
- w połączeniu z bezokolicznikiem lub rzeczownikiem o charakterze czynnościowym wyraża możliwość dokonania się czynności określonej przez czasownik lub rzeczownik [SJPDor]
Związki frazeologiczne
- gotowe (pieniądze) «gotówka» [SStp]
- gotowe ubranie «ubranie szyte seryjnie, sprzedawane w sklepie» [SJPDor]
- Gotowe! «okrzyk sygnalizujący ukończenie jakiejś czynności» [SJPDor]
- gotowy chleb «utrzymanie, zabezpieczenie czyjegoś bytu zapewnione przez osobę postronną, a nie zdobyte » [SJPDor]
- gotowy grosz, gotowe pieniądze «gotówka» [SJPDor]
- gotowy grosz, gotowe pieniądze «gotówka» [USJP]
- hand. Gotowe ubranie «ubranie szyte seryjnie, sprzedawane w sklepie» [USJP]
- hand. Wyroby gotowe «towary, najczęściej ubranie, obuwie, szyte, robione seryjnie, nie na miarę, sprzedawane w sklepie, wyroby wykonane fabrycznie» [USJP]
- mieć na wszystko (gotową) odpowiedź «prędko odpowiadać na niespodziewane pytania lub zarzuty, umieć zawsze znaleźć wymówkę, wytłumaczyć się ze wszystkiego lub wykręcić się» [USJP]
- patrzyć gotowego [SXVI]
- pot. Gotowe! «okrzyk sygnalizujący zakończenie jakiejś czynności» [USJP]
- pot. przyjść na gotowe «skorzystać z czegoś, co ktoś już przygotował» [USJP]
- przestarz. Gotowy chleb «utrzymanie, zabezpieczenie czyjegoś bytu zapewnione przez inną osobę, a nie zdobyte własną pracą» [USJP]
Połączenia wyrazowe
- gotowe lekarstwo [SXVI]
- gotowe pieniądze [ESXVII-XVIII]
- gotowe pieniądze [SW]
- gotowy do boju [SXVI]
- gotowy lud [SXVI]
- gotowy obrońca [SXVI]
- gotowy z błogosławieństwem [SXVI]
Przysłowia
- Bo wszak to stará przypowieść, Snadniej ku gotowemu sieść. [SXVI]
- Do gotowego gnuśna zima wstawa. [SW]
- On tylko lubi przychodzić do gotowego. Zuch do gotowego. [SW]
- U wdowy chleb gotowy. [SW, SXVI, SJPDor]
- U wdowy chleb gotowy. «korzystnie jest ożenić się z wdową, ponieważ ma majątek z pierwszego małżeństwa i zorganizowane gospodarstwo» [USJP]
- U wdowy, chléb gotowy, lecz nie zawsze zdrowy. [SWil]
Wyrazy pokrewne
- dogotować [L]
- gotow [SStp]
- gotowanie [SStp]
- gotować «przygotowywać, przysposabiać» [SStp]
- gotowizna «gotowe pieniądze» [SStp]
- gotowić się [SStp]
- gotowny [SStp]
- gotowo [SStp]
- gotowość [SStp]
- nagotować [SStp]
- niegotowiec [L]
- niegotowość [L]
- niegotowy [SXVI]
- niegotowy [SXVI]
- odgotować [L]
- po gotowu || gotowiu
- pogotow [SXVI]
- pogotować [L]
- pogotowiu [L]
- pogotowu [SXVI]
- przegotować [L]
- przygotować [SStp]
- rozgotować [L]
- ugotować [SStp]
- wgotować [L]
- wygotować [L]
- zagotować [L]
- zgotować (się) [SStp]
Autorzy: Klaudia Kowalska, Zespół -