gotowy

przymiotnik, r.m.
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    gotovъ [SEJPBo]
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    hotový
  3. dłuż.
    gótowy
  4. kasz.
    gotovi
  5. głuż.
    hotowy
  6. słc.
    hotový
  7. błr.
    gatóvy, gatój
  8. ros.
    gotóvyj
  9. ukr.
    hotóvyj
  10. scs.
    gotovъ
  11. bułg.
    gotóv
  12. mac.
    gotov
  13. słoweń.
    gòtov

Ewolucja formalna

  1. psł. gotovъ(jь)
  2. stpol. gŏtŏvȳ
  3. śrpol. gotovy

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «zdecydowany, skłonny, chętny, paratus, promptus, qui potest» [SStp] SXVI: «chętny, chcący, skłonny; zdecydowany; przyzwalający; życzliwy, gorliwy; w funkcji orzecznika: chętnie coś czynić, nie wahać się, godzić się, deklarować się z chęcią; wyrażający życzliwość, chęć, gorliwość», ESXVII-XVIII: «skłonny do czego; zdecydowany na co», L: «skłonny co robić, decydowany», SWil: «skłonny co robić, decydowany», SW: «który się nie waha, przygotowany na co, skłonny do czego, zdecydowany, godzący się, przystający na co, ochotny, chętny do czego, chcący czego, odważający się na co», SJPDor: «zdecydowany na co, skłonny, zdolny do czego», USJP: «przygotowany do czegoś, co ma nastąpić; zdecydowany na coś, skłonny, zdolny do czegoś»
    • ‍ Jako Gotard był gotow wrzeszyć Jarosława i do niego słał. HubeZb 16 1391 [SStp]
    • ‍ Ociec mój zostawił mię po tobie gotowym sługą tobie. OrzRozm R4v, N3 1563 [SXVI]
    • ‍ Ja najlepszej mięsnej potrawy gotow odstąpić dla dobrej ryby. PasPam 253v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Gotów jestem na rozkazy Wc Pana Dobrodzieja. Zabł. Dziew. 35. 1781 [L]
    • ‍ On gotów temu wierzyć. 1861 [SWil]
    • ‍ My za Twoją wiedzą, nie patrząc kędy, gotowi iść wszędzie. Mlek. 1900 [SW]
    • ‍ Był tak szczęśliwy, że gotów by był uściskać po kolei wszystkich towarzyszów podróży. Żer. Uroda 19 1948 [SJPDor]
    • ‍ Byli gotowi do drogi. 2003 [USJP]
  2. «przysposobiony, całkowicie przygotowany, w stanie zdatnym do użycia, zrobiony, paratus, expeditus, qui praesto est, aptus, confectus» [SStp] SXVI: «zrobiony, skończony, wykończony, przyrządzony, spreparowany, w ostatecznej postaci; uprzednio opracowany», ESXVII-XVIII: «przygotowany, przysposobiony do czego, na przyjęcie czego; przyszykowany», L: «przyrządzony, przysposobiony; zupełnie, do końca przez kogo przygotowany; dokończony», SWil: «przyrządzony, przysposobiony; dokończony, przygotowany», SW: «przygotowany, przysposobiony, przyszykowany, naszykowany», SJPDor: «całkowicie wykonany, wykończony (sporządzony, wybudowany, wyprodukowany itp.); wypracowany, opracowany już przez kogo, już istniejący; przygotowany, uszykowany», USJP: «całkowicie wykonany, opracowany, skończony, niewymagający żadnych uzupełnień»
    • ‍ Jako mnie Jan nie dał okien wyrębić, ani drzwi czynić, aliżby izba była gotowa. Czrs s. LXXXI 1429 [SStp]
    • ‍ I nálazł drzewo figowe/ Miało już jábłka gotowe. BierEz Q 1578 [1522] [SXVI]
    • ‍ Moskwa […] szli jako popewne zwycięstwo gotowe już mając dybki i kajdany na więźniów. PasPam 100-100v. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Sejm zawsze gotowym będzie, a w potrzebach nagłych zwołany. Gaz. Nar. 1, 158 Kont. 3 Maja. 1791 [L]
    • ‍ Zawsze gotów do mówienia. 1861 [SWil]
    • ‍ Wojsko było gotowe do marszu. 1900 [SW]
    • ‍ Lewo skrzydło budynku (...) było już gotowe. Pytl. Fund. 104. 1950 [SJPDor]
    • ‍ Kiedy spód jest już gotowy, można przystąpić do robienia tortu właściwego. 2003 [USJP]
  3. «którego można każdej chwili użyć, przeznaczony na odpowiednią chwilę, znajdujący się pod ręką, łatwy do osiągnięcia» [SXVI] L: «co na dorędziu», SWil: «pewny, będący na doręczu», SW: «na którego wykończenie albo zrobienie nie trzeba czekać, już zrobiony, już istniejący»
    • ‍ Ponieważ dla chorych záwsze ma być gotów Sákráment áby chowájąc niekwáśniáło. WujJud 179, 88v, 224v 1570 [SXVI]
    • ‍ I Ci, którzy chleb gotowy mają, pożyteczną robotą bawić się mają. Sk. Dz. 38 1607 [L]
    • ‍ Śmierć gotowa, kiedy medyk głupi. 1861 [SWil]
    • ‍ Kupuję gotowe obuwie. 1900 [SW]
  4. «który na pewno (i zwykle wkrótce) nastąpi, nieuchronny, pewny» [SXVI] SW: «pewny, niezawodny, nieunikniony, nieuchronny, na poczekaniu dokonywający się», USJP: «o nieszczęściach, katastrofach: pewny, nie do uniknięcia»
    • ‍ Ná tym świecie iż lą dobrzy i źli w kościele gotowa niezgodá między nimi. KromRozm III E8 1533 [SXVI]
    • ‍ Nie chodź! przemówcie ś. i kłótnia gotowa. 1900 [SW]
    • ‍ Kilka sekund nieuwagi i nieszczęście gotowe. 2003 [USJP]
  5. « w gotówce» [SXVI] L: «gotowe pieniądze, gotowizna». SWil: «gotowizna, gotówka», SW: «o które starać się dopiero nie trzeba, złożone, gotowizna, gotówka, brzęcząca moneta»
    • ‍ Znaleziono przy niej 7 wiardunków gotowych. LibMal 1552/171v 1543-1554 [SXVI]
    • ‍ Zapłacił 1000 dukatów Hollenderskich gotowemi pieniędzmi. Teat 6, 119. 1775-1806 [L]
    • ‍ Płacić gotowemi pieniędzmi, v. gotoweni. 1861 [SWil]
    • ‍ Płacić gotowemi pieniędzmi. 1900 [SW]
  6. «może, podobno że» [SWil]
    • ‍ Gotów lada dzień przyjechać. 1861 [SWil]
  7. «w połączeniu z bezokolicznikiem lub rzeczownikiem o charakterze czynnościowym wyraża możliwość dokonania się czynności określonej przez czasownik lub rzeczownik» [SJPDor] USJP: książk. «w połączeniu z bezokolicznikiem lub rzeczownikiem o charakterze czynnościowym wyraża możliwość dokonania się czynności określanej przez czasownik lub rzeczownik»
    • ‍ Czasem bije się źle, czasem po bohatersku, wszystko od fantazji, a lada podmuch, to i bunt gotów. Sienk. Pot. V, 219. 1846-1916 [SJPDor]
    • ‍ Ściana gotowa lada chwila runąć. 2003 [USJP]
  8. «wyćwiczony, wydoskonalony» [SW]
    • ‍ Słuchać mi jest miło tak wielkiemi naukami gotowej i ustrojonej rozmowy. 1900 [SW]
  9. «pot. przen. pijany» [USJP]
    • ‍ Część towarzystwa jest lekko na bańce, niektórzy już gotowi. 2003 [USJP]
  10. «martwy, nieżywy» [USJP]
    • ‍ Przeciwnik bije seriami; jeśli w następnej nieznacznie poprawi celownik, będziemy gotowi. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «zdecydowany, skłonny, chętny» [SStp]
  2. «przysposobiony, całkowicie przygotowany, w stanie zdatnym do użycia, zrobiony» [SStp]
  1. zdecydowany na co, skłonny, zdolny do czego [SJPDor]
  2. w połączeniu z bezokolicznikiem lub rzeczownikiem o charakterze czynnościowym wyraża możliwość dokonania się czynności określonej przez czasownik lub rzeczownik [SJPDor]

Związki frazeologiczne

  1. gotowe (pieniądze) «gotówka» [SStp]
  2. gotowe ubranie «ubranie szyte seryjnie, sprzedawane w sklepie» [SJPDor]
  3. Gotowe! «okrzyk sygnalizujący ukończenie jakiejś czynności» [SJPDor]
  4. gotowy chleb «utrzymanie, zabezpieczenie czyjegoś bytu zapewnione przez osobę postronną, a nie zdobyte » [SJPDor]
  5. gotowy grosz, gotowe pieniądze «gotówka» [SJPDor]
  6. gotowy grosz, gotowe pieniądze «gotówka» [USJP]
  7. hand. Gotowe ubranie «ubranie szyte seryjnie, sprzedawane w sklepie» [USJP]
  8. hand. Wyroby gotowe «towary, najczęściej ubranie, obuwie, szyte, robione seryjnie, nie na miarę, sprzedawane w sklepie, wyroby wykonane fabrycznie» [USJP]
  9. mieć na wszystko (gotową) odpowiedź «prędko odpowiadać na niespodziewane pytania lub zarzuty, umieć zawsze znaleźć wymówkę, wytłumaczyć się ze wszystkiego lub wykręcić się» [USJP]
  10. patrzyć gotowego [SXVI]
  11. pot. Gotowe! «okrzyk sygnalizujący zakończenie jakiejś czynności» [USJP]
  12. pot. przyjść na gotowe «skorzystać z czegoś, co ktoś już przygotował» [USJP]
  13. przestarz. Gotowy chleb «utrzymanie, zabezpieczenie czyjegoś bytu zapewnione przez inną osobę, a nie zdobyte własną pracą» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. gotowe lekarstwo [SXVI]
  2. gotowe pieniądze [ESXVII-XVIII]
  3. gotowe pieniądze [SW]
  4. gotowy do boju [SXVI]
  5. gotowy lud [SXVI]
  6. gotowy obrońca [SXVI]
  7. gotowy z błogosławieństwem [SXVI]

Przysłowia

  1. Bo wszak to stará przypowieść, Snadniej ku gotowemu sieść. [SXVI]
  2. Do gotowego gnuśna zima wstawa. [SW]
  3. On tylko lubi przychodzić do gotowego. Zuch do gotowego. [SW]
  4. U wdowy chleb gotowy. [SW, SXVI, SJPDor]
  5. U wdowy chleb gotowy. «korzystnie jest ożenić się z wdową, ponieważ ma majątek z pierwszego małżeństwa i zorganizowane gospodarstwo» [USJP]
  6. U wdowy, chléb gotowy, lecz nie zawsze zdrowy. [SWil]

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Klaudia Kowalska, Zespół -