gardzić

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *gʷrdus (etymologia niepewna) [EDSIL]
  3. od rdzenia pie.
    *gʷerd-
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *gr̥diti
  3. od psł.
    *gr̥dъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    hrdit
  3. dłuż.
    gjarźiś
  4. kasz.
    gardzëc
  5. słc.
    hrdiť
  6. słc.
    (lit.) hrdiť sa
  7. ros.
    gordit'sja
  8. ros. dial.
    gordit'
  9. csł.
    grъditi
  10. sch.
    gŕditi se
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    gurdùs (pokrewieństwo niepewne)
  3. łac.
    gurdus (pokrewieństwo niepewne)

Ewolucja formalna

  1. pie. *gʷrdus
  2. psł. *gr̥d-iti
  3. stpol. gărʒ̍ić
  4. śrpol. garʒ̍ić

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «gardzić, odrzucać, pomiatać, lekceważyć, contemnere, despicere, dedignari, spernere, abuti» [SStp] SXVI: «lekceważyć, mieć za nic, nisko cenić; nie dbać, odrzucać, nie chcieć», Kn: «nie ważyć sobie», ESXVII-XVIII: «lekceważyć kogo lub co, nie szanować kogo lub czego; odrzucać kogo lub co z pogardą», L: «nie cenić, nie ważyć, nie szacować», SWil: «pogardę okazywać, nie cenić, nie ważyć, nie szacować», SW: «okazywać pogardę, pogardzać, lekceważyć, pomiatać, nie szanować; nie przyjmować, odrzucać, odpychać, odtrącać», SJPDor: «nie szanować, lekceważyć, mieć za nic, nisko cenić, nie dbać o co, odtrącać co», USJP: książk. «traktować kogoś lub coś z pogardą, nisko kogoś lub coś cenić; pogardzać, lekceważyć; odrzucać, odtrącać coś z pogardą; wyrzekać się, rezygnować»
    • ‍ Rzekłem jim: ... podźcie a udziałamy mury jerusalimskie... I usłyszeli Sanabalach... [i] Gozem, i kłamali nami gardząc (et subsannaverunt nos, et despexerunt). BZ Neh 2, 19 1455 [SStp]
    • ‍ Pieniędzmi i majętnością gardził, ku potrzebie tylko jej używając. SkarŻyw 308 1579 [SXVI]
    • ‍ Jezuici innymi zakonniki, i Akademiki, także i księżą swiecką gardzą. SzemGrat 15 1627 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Gdyś przyjął me serce, nie gardź i mą ręką. Teat. 34, c. 107 1775-1806 [L]
    • ‍ Nie trzeba nikim gardzić. 1861 [SWil]
    • ‍ Ludzie gardzący sławą. Mick. 1900 [SW]
    • ‍ Skorzy byli do bitki i nie gardzili żadną okazją, aby ją rozpocząć. Czesz. Pokol. 83 1951 [SJPDor]
    • ‍ Gardzić krętaczami. 2003 [USJP]

Związki frazeologiczne

  1. gardzić niebezpieczeństwem, podejrzeniem «ignorować je dumnie» [SW]
  2. Nie gardzić czymś, np. czyimś towarzystwem «chętnie przystawać na coś» [USJP]

Przysłowia

  1. Gardzić się nikim nie godzi, i najpodlejszy zaszkodzi. [SW]
  2. Jako ludźmi gardzisz, tak też tobą gardzą wszyscy. [L]
  3. Kto gardzi, gardzą też nim i bardzo się boję, że przyjdzie na gorszego za tę hardość twoję. [L]
  4. Kto gardzi, jada chleb twardy. «o wybrednym» [L]
  5. Kto gárdzi, jada chleb twárdy. [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Adrianna Karbowiak, Zespół -