chęć

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język prasłowiański
  2. od psł.
    *xotь
  3. psł. dial.
    *xǫtь (z wtórnym unosowieniem samogłoski rdzennej)
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    chuť
  3. stczes.
    chut
  4. kasz.
    chąc
  5. słc.
    chuť
  6. ros. dial.
    chot', choč'
  7. ukr.
    chuť
  8. strus.
    chot'
  9. scs.
    chotь
  10. scs.
    po-chotь

Ewolucja formalna

  1. zach.słow. *xotь || *xǫtь
  2. stpol. xă˛ć
  3. śrpol. xęć

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «smak, sapor » [SStp]
    • ‍ Smak, chęć saporem (nonne auris verba diiudicat et fauces comedentis saporem? Job 12,11 1471 [SStp]
  2. «przyjemność, delectatio» [SStp]
    • ‍ Pilność, chęć, żądza delectacio XV med. Zab 523 (około 1450) [SStp]
  3. «silne pragnienie czegoś: pragnienie, ochota, staranie, zamiłowanie, pilność, zapał, odwaga; życzliwość; wola, zamiar» [SXVI] ESXVII-XVIII: «ochota, pociąg do czegoś», L: «wola, do czego chcenie; oświadczenie chęci, życzenie», SWil: «wola do czego, życzenie, ochota», SW: «wola do czego, życzenie, pociąg, ochota, pożądanie», SJPDor: «wola, ochota, pociąg, pragnienie, życzenie», USJP: «pociąg do czegoś, pragnienie czegoś; wola, ochota»
    • ‍ Kto go trochę skusi z trochą wina, nie będzie nasycon tej to lubości cielesnej. FalZioł 1534 [SXVI]
    • ‍ Pyta się mnie do czego mam chęć? Powiedziałęm co dacie to będę jadł z wielką ochotą. PasPam 280 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Chęcią się, nie datkiem mierzą usługi. Zab. 3 219 1775 [L]
    • ‍ Jest to przeciwko méj chęci. 1861 [SWil]
    • ‍ Mieć, czuć chęć do czego. Chęć do pracy, do nauk, popisu. 1900 [SW]
    • ‍ Przychodzi mi często gorąca chęć porzucić Paryż i jechać nad morze. Słow. Listy I, 1949 [SJPDor]
    • ‍ Chęć posiadania, popisania się, wybicia się. 2003 [USJP]
  4. «pragnienie posiadania dóbr materialnych, chciwość» [SXVI] SW (z kwalifikatorem graficznym mało używane): «pragnienie, pożądanie, chętka, zachcianka»
    • ‍ By tám napełniej było przedsię chęć żądliwa| Tym więcej chce im więcej wszytkiego nábywa. HistLan E4 1568 [SXVI]
    • ‍ Potrzebę od zbytku i chęci złej łacno rozeznać. Dogodzić miernym chęciom, na to zawsze stanie. Kras. 1900 [SW]
  5. «łaska, życzliwość, przychylność, uprzejmość» [Kn] L: «życzliwość, sprzyjanie, przychylność, afekt», SWil: «życzliwość, sprzyjanie», SW: «życzliwość, gotowość, sprzyjanie, przychylność, afekt»
    • ‍ Wielką chęcią przeciwko tak dobrze zasłużonemu Rzpltej książęciu pobudzeni, synek jego stolicę osadzają. Krom. 51 1767 [L]
    • ‍ Znane mi są twoje chęci dla mnie. 1861 [SWil]
    • ‍ Pełen jest chęci dla ciebie. 276 1900 [SW]
  6. «zamiar, intencja» [SWil] SW: «zamiar, intencja», USJP: «intencja, zamiar»
    • ‍ Miéć chęć albo być w chęci zrobienia czego. 1861 [SWil]
    • ‍ Zrobiłem to w dobrej chęci. 1900 [SW]
    • ‍ Ożywiony najlepszemi chęciami. Pełen dobrych chęci. 1900 [SW]
    • ‍ Mimo najszczerszych chęci nie udało mi się przyjść. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «przyjemność, delectatio» [SStp]
  2. «smak, sapor» [SStp]
  1. «przyjemność» [SStp]
  2. «pożądanie erotyczne; żądza; miłość; skłonność; libido» [SXVI]
  1. «zamiar, intencja» [SW]
  2. «życzliwość, gotowość, sprzyjanie, przychylność, afekt» [SW]

Związki frazeologiczne

  1. co musisz, czyń z chęci [L]
  2. pot. odeszła komuś chęć do czegoś, na coś «ktoś stracił ochotę, chęć na coś, przestał czegoś chcieć» [USJP]
  3. z chęcią, z miłą chęcią, z największą chęcią «z ochotą, chętnie, ochoczo» [SJPDor]
  4. z chęcią, z największą chęcią, z miłą chęcią «z ochotą; chętnie» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. chęci rozwiązłe [SW]
  2. chęć bierze, ogarnia, chwyta, zdejmuje, budzi się, porywa [SJPDor]
  3. chęć chwały, panowania, pomsty [SXVI]
  4. chęć cielesna [SXVI]
  5. chęć dobrotliwa, dziwna, gorąca [SXVI]
  6. chęć gwałtowna, niekłamana, niepokonana, nieodparta, przemożna. [SJPDor]
  7. chęć niepohamowana [L]
  8. chęć nieprzezwyciężona [L]
  9. chęć ojcowska, osobliwa, stateczna, serdeczna, szczera, święta, zbytnia, uprzejma [SXVI]
  10. chęć sławy, urzędow [SXVI]
  11. chęć żądliwa, dobrotliwa, wielka [SXVI]
  12. chęć, wola, a upodobanie [SXVI]
  13. chuć głodu «uczucie silnego głodu, ardor famis» [SStp]
  14. mimo chęci «mimowolnie, machinalnie» [USJP]
  15. objawiać, okazywać, zdradzać chęć. [SJPDor]
  16. opanowany chęcią [SJPDor]
  17. pałać, płonąć chęcią [SJPDor]
  18. zbywa komu na chęci [SJPDor]

Przysłowia

  1. Chęci dobre, ale ciało mdłe. [SJPDor]
  2. Chęć za uczynek stoi, albo: Dobra chęć za uczynek stoi. [SW, SWil]
  3. Dobre chęci starczą za uczynek. [SJPDor]
  4. Dobremi chęciami piekło jest brukowane. [SW]
  5. Dobrymi chęciami piekło (jest) wybrukowane, dobrymi chęciami jest wybrukowany przedsionek piekła. ««same zamiary i słowa nie wystarczą dla osiągnięcia celu, potrzebne jest działanie»» [USJP]
  6. Dobrymi chęciami piekło brukowane. [SJPDor]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Aleksandra Boguska, Zespół -