światły

przymiotnik
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *ḱu̯oi̯-t-
  3. od rdzenia pie.
    *ḱu̯ei̯-t- [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *světъlъ
  3. od psł.
    *světiti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    světlý
  3. dłuż.
    swětły
  4. głuż.
    swětły
  5. słc.
    svetlý
  6. błr.
    svjétly
  7. ros.
    svétlyj
  8. ukr.
    svítlyj
  9. scs.
    světъlъ
  10. bułg.
    svetǎl
  11. mac.
    svetol
  12. sch.
    svétao, svijétao
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    švaitýti, švaitaũ

Ewolucja formalna

  1. pie. *ḱu̯oi̯-t-
  2. psł. *svět-ъlъ(jь)
  3. stpol. śv̍ătłȳ
  4. śrpol. śv̍atły
  5. npol. śv̍atu̯y

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «jaśniejący światłem (materialnym lub niematerialnym), promieniejący, świecący, lśniący, błyszczący, splendens, fulgens (lumine materiali vel immateriali), radians, lucens, micans» [SStp] L: «jasny, błyszczący, blaskliwy», SWil: «jasny, błyszczący, blaskliwy, rozszerzający, rozlewający światło», SW: «świetlany, jaśniejący, promienny, lśniący, błyszczący»,
    • ‍ Mojżeszu, ... ja jutrze do ciebie (w) światłem obłoce (in caligine nubis Ex 19, 9) przydę. Gn 174b. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Mąż stanął przed mną w ubiorze światłym. Bud. Act. 10, 30 1572 [L]
    • ‍ Ogień jest światły z przyrodzenia. 1861 [SWil]
    • ‍ Był obleczon w białą suknią a bardzo światłą. HJ. 1915 [SW]
  2. «oświecony, pełen oświecenia, światła rozumu» [L] SWil: fig. «oświecony, rozumny, pełen światła, rozumu», SW: przen. «oświecony, jasno zdający sobie sprawę ze wszystkiego, wykształcony, rozsądny», SJPDor: książk. «odznaczający się rozległością horyzontów myślowych; rozumny, oświecony, postępowy», USJP: książk. «odznaczający się rozległą wiedzą i dużym doświadczeniem; rozumny, oświecony, postępowy, wykształcony; właściwy komuś wykształconemu, rozumnemu, doświadczonemu, świadczący o czyjejś rozumności, rozsądku i dużej wiedzy»
    • ‍ Światły rozum. Hul. Ow. 221 1791 [L]
    • ‍ Oto człowiek światły. Umiał i czytać i miał światłe zdanie. 1861 [SWil]
    • ‍ Światły kapłan, nauczyciel. 1915 [SW]
    • ‍ Bezpośrednio po pierwszym rozbiorze Polski co światlejsze umysły zaczęły szukać sposobów naprawy katastrofalnego stanu. Młyn. Dem. 12 1949 [SJPDor]
    • ‍ Należał do grupy najbardziej światłych umysłów swojej epoki. 2003 [USJP]
  3. «otoczony czcią, czcigodny, dostojny, qui colitur, venerandus, illustris» [SStp]
    • ‍ Święta Maryja, nałagodliwsza... i nasłodsza, i światła! Naw 37. (przed 1500 rokiem) [SStp]
  4. «przyjmujący wiele światła, widny» [SWil] SJPDor: daw. «dobrze oświetlony, widny»
    • ‍ Pokój światły. 1861 [SWil]
    • ‍ Budowle wznoszono szerokie i wewnątrz światłe, umiejętnie wentylowane. Nałęcz Szmat 162 1928 [SJPDor]
  5. «pogodny, bezchmurny, serenus, nubibus vacuus» [SStp]
    • ‍ Jutro będzie świat(ł)y dzień, czyrwone niebo (serenum erit, rubicundum est enim caelum Mat 16, 2) Rozm 354. (około 1500 roku) [SStp]
  6. «niezmącony, przejrzysty, przeźroczysty, minime turbidus, limpidus» [SStp]
    • ‍ Przykaż synom israelskim, ać ofierują tobie olej oliwny przeczysty i światły (oleum... purissimum ac lucidum) ku ustawnemu świeceniu BZ Lev 24, 2. 1455 [SStp]
  7. «jasny» [T] SW: prow. «jasny, blady»
    • ‍ światła mąka 1764 [T]
    • ‍ Kilka puklów światłych rozwitych warkoczy Mick. 1915 [SW]
  8. «biały» [SWil] L: «biały», SW: o mące, pieczywie «jasny, biały, nie śniady, blady», SJPDor: daw. «nie nasycony barwą, jasny»
    • ‍ Chleb cudny i światły. Syr. 919 1613 [L]
    • ‍ Trzy miarki światłéj mąki rozczyń. 1861 [SWil]
    • ‍ Trzy miarki światłej mąki rozczyń. Wuj. 1915 [SW]
    • ‍ Szkoła francuska zupełnie mi się nie podoba - figury nienaturalne i wykrzywione, koloryt to nadto ciemny, to nadto światły. Słow. List I, 36 1949 [SJPDor]
  9. «mało uż. «paradny»» [SWil] SW: stpol. «świetny, błyszczący, wspaniały, pompatyczny, paradny, okazały»
    • ‍ Światły poczet. 1861 [SWil]
    • ‍ Orszak światły. 1915 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «jaśniejący światłem (materialnym lub niematerialnym), promieniejący, świecący, lśniący, błyszczący» [SStp]
  2. «oświecony, pełen oświecenia, światła rozumu» [L]
  1. «jaśniejący światłem (materialnym lub niematerialnym), promieniejący, świecący, lśniący, błyszczący» [SStp]
  2. «przyjmujący wiele światła, widny» [SWil]

Połączenia wyrazowe

  1. miesiąc światły v. synodyczny «astr. inaczej lunacja» [SWil]
  2. światła żyła «żyła powierzchowna odłokciowa» [SStp]
  3. światłe poznanie «jasne, trzeźwe» [SW]

Wyrazy pokrewne

Autor: - Zespół