mienić II

czasownik
psł. kon. IV -i- tematowa→ pol. kon. III -'ę, -'isz//-ysz

Etymologia

1. Język praindoeuropejski
2. pie.
   *moi-n- [EDSIL]
3. od rdzenia pie.
   *mei̯- [LIV2]

1. Język prasłowiański
2. psł.
   *měniti
3. od psł.
   *měna

1. Języki słowiańskie
2. czes.
   měnit
3. czes.
   měnit se
4. kasz.
   ḿeńic
5. kasz.
   ḿeńac
6. kasz.
   ḿeńic są
7. ros. dial.
   meníť
8. ros. dial.
   meníťsja
9. scs.
   měniti

1. Inne języki indoeuropejskie
2. lit.
   mainýti
3. lit.
   maĩnas
4. łot.
   maîna, maîņa
5. sans.
   mayate
6. niem.
   gemein
7. goc.
   ga-mains
8. grec.
   amoibḗ
9. grec.
   amoibós
10. grec.
    ameíbein
11. łac.
    mūtare
12. łac.
    com-mūnis
13. łac.
    mūnus

Ewolucja formalna

1. pie. *moi-n-
2. psł. *měniti
3. stpol. m̍ĕńić
4. śrpol. m̍eńić
5. śrpol. m̍eńić

Znaczenia i przykłady użycia

1. «zmieniać, odmieniać, mutare, variare» [SStp] SXVI: «zmieniać, robić innym»: a) «słabnąć, upływać, znikać, kończyć się, przestawać istnieć; z przeczeniem: trwać wiecznie i niezmiennie», L: «zmienić, przemienić», SWil: «zamianę czynić», SW: «zmieniać, odmieniać, przemieniać», SJPDor: daw. «powodować zmiany; zmieniać»
   • ‍ Nie jest Bog jako człowiek, by łgał, ani jako syn człowieczy, by się mienił (nec ut filius hominis, ut mutetur). BZ Num 23, 19 1455 [SStp]
   • ‍ Pátrzajże go po chwili á on fárbę mieni, Niedawno był rumiány, á już sie zieleni. RejWiz 83v 1560 [SXVI]
   • ‍ Co to jest? Gdy cię ujrzę, zaraz kolor mienię. Albo blednieję, albo zbytnie się czerwienię. Zab. 16, 298 1769-77 [L]
   • ‍ Mrozy zimowe (...) zamrażały niebacznych na śmierć, mieniły barwę zwierza leśnego, zwłaszcza zajęcy, cale białych przez zimę. Szajn, Jadw. 111 1861 [SJPDor]
   • ‍ Mienić kolor. 1861 [SWil]
   • ‍ Życie mieni się na sen gorączkowy. Słow. 1902 [SW]
2. «wymieniać na coś innego, np. na drobne pieniądze, rozmieniać, permutare (pecuniam)» [SStp] SWil: «jedno drugiem zastępować»
   • ‍ Oni jemu podali pieniądz, ktory za dziesięć pieniędzy małych mienili (obtulerunt ei denarium Mat 21, 19). Rozm 456 1136-1543 [SStp]
   • ‍ Mieni mi się w oczach. 1861 [SWil]
3. «mienić się w siebie «wymieniać, zamieniać się nawzajem w siebie, converti'» [SStp]
   • ‍ Sami w siebie się mienią in se vertunt (in se enim elementa dum convertuntur Sap 19, 17) MPKJ V 78. 1471 [SStp]
   • ‍ Kolor się mieni. 1861 [SWil]
4. «różnić się, być innym [od kogo czym]» [SXVI]
   • ‍ Jako nas tu panie widzisz wszystkochmy rodzeni chociaż jeden od drugiego twarzą trochę mieni. RejJóz M3 1545 [SXVI]
5. «pstrzyć (się) kolorami; alium colorem accipere, migrare in alium colorem, mutare colorem, spargere coloribus, transire in varios colores» [SXVI] L: «mienionym co do koloru czynić, pstrzyć», SWil: «zmieniać się», SW: «odznaczać się grą kolorów, blasków, połyskiwać, błyszczeć, lśnić się»
   • ‍ Kwiateczki się roztrząsły po szyrokiej ziemi| A káżdy w roznych fárbach dziwnie piękność mieni. RejWiz 3, 153 1560 [SXVI]
   • ‍ Tam łąka się zieleni, którą kwiat rozmaity wdzięczną farbą mieni. Szym. Ś. W. 3 1778 [L]
   • ‍ Kolor się mieni. 1861 [SWil]
   • ‍ Rojem usiadły motyle, trzepocąc skrzydełkami, na których się mieni z rozmaitością tęczy blask drogich kamieni. 1902 [SW]
6. «zaprzestawać; tracić; odbierać» [SXVI]
   • ‍ Rychło uzdrowiony, ácz nie ták wiele pośćił, ále [...] zwyczáju do postu nie mienił. SkarŻyw 371, 46 1579 [SXVI]

Zmiany semantyczne

1. «zmieniać, robić innym» [SXVI]
2. «pstrzyć (się) kolorami» [SXVI]

Związki frazeologiczne

1. mienić się na twarzy od gniewu, wstydu, zachwytu «stawać się to bladym, to czerwonym, to sinym» [SW]
2. wzrok mienić «prawdopodobnie oślepiać, porażać (tu: pięknością)» [SXVI]

Połączenia wyrazowe

1. głos mienić «o mutacji dojrzewającego chłopca» [SXVI]
2. mienić się «zmieniać się, odmieniać się» [SW]
3. nadzieje, dobrej myśli nie mienić «mieć ufność» [SXVI]
4. odmienności mienić «zmieniać się» [SXVI]
5. opak mienić «fałszować, dowolnie interpretować» [SXVI]
6. rzeczą mienić «mówić raz tak, raz tak, plątać się w twierdzeniach» [SXVI]
7. umysł, chęć, wolą mienić «być (nie)stałym» [SXVI]

Wyrazy pokrewne

• mieniać (się) [SStp]
• mienić się [SStp]
• obmienić [SXVI]
• odmieniać || otmieniać (się) [SStp]
• odmienić || otmienić (się) [SStp]
• omienić [SStp]
• pomienić [SXVI]
• pomienić się [SXVI]
• poodmieniać [SXVI]
• przemieniać (się) [SStp]
• przemienić (się) [SStp]
• wymieniać [SXVI]
• wymienić [SStp]
• zamieniać [SXVI]
• zamienić (się) [SStp]
• zmieniać [SXVI]
• zmieniać się [SXVI]
• zmienić (się) [SStp]

Powiązane hasła

• Porównaj: mienić I imię

Autorzy: Kinga Rogowska, Aleksandra Żurek-Huszcz