skąpy

przymiotnik, r.m.
psł. odm. złożona (zaimkowa)→ pol. odm. przymiotnikowa

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *(s)kom-po-
  3. od rdzenia pie.
    *(s)kem- (etymologia niepewna) [SEJPBo]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    skǫpъ
  3. od psł.
    *skoměti / *skomiti (etymologia niepewna)
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    skoupý
  3. ros.
    skupój
  4. csł.
    skǫpъ
  5. scs.
    skǫpostь
  6. bułg.
    skăp
  7. sch.
    skȗp

Ewolucja formalna

  1. pie. *(s)kom-po-
  2. psł. skǫpъ(jь)
  3. stpol. skā˛pȳ
  4. śrpol. skǫpy

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «odmawiający wszystkiego sobie i innym, zbyt oszczędny, qui sibi et aliis omnia denegat, nimium parcus, avarus, tenax» [SStp] L: «nieszczodry, niehojny», SWil: «zbytecznie przywiązany do zebranych bogactw, namiętnie upędzający się za zbieraniem bogactw, nieszczodry, niehojny», SW: «zbyt oszczędny», SJPDor: «nadmiernie oszczędny; żałujący wszystkiego sobie i innym», USJP: «nadmiernie oszczędny, żałujący wszystkiego sobie i innym»
    • ‍ Też nie był (sc. Jozef) żądny ani skąpy przednie (nec tenax, neque cupidus fuit, nec avarus), ale szczodry, miłościwy. Rozm 32. (około 1500 roku) [SStp]
    • ‍ Chciał się skąpy obwiesić, że talara stracił, Żeby jednak za powróz dwóch groszy nie płacił, Ukradł go pokryjomo. Kras. Baj. 108 1779 [L]
    • ‍ Jaki skąpy starzec. 1861 [SWil]
    • ‍ Godzi się bogatym być, ale się nie godzi skąpym być. Skar. 1915 [SW]
    • ‍ Była tak skąpa, że mimo dużego majątku rodzina liczyła się z każdym groszem. Krzyw. I. Bunt 73 1948 [SJPDor]
    • ‍ Był oszczędny, ale nie skąpy. 2003 [USJP]
  2. «skąpiec, skąpożyjski» [L] we wszystkich cytatach ilustrujących znaczenie «nieszczodry, niehojny» w L użycie rzeczownikowe, SWil: «skąpiec, skąpożyjski», SW: «skąpiec, stpol. skąpek, skąpierz, skąpigrosz, mało uż. skąpożyjski», SJPDor: w użyciu rzeczownikowym «człowiek skąpy; skąpiec», USJP: w użyciu rzecz. książk. «człowiek skąpy; skąpiec»
    • ‍ Skąpego nie obieraj sobie za przyjaciela. Rys. Ad. 62 1629 [L]
    • ‍ Skąpy dwa razy traci, dwojako płaci. 1861 [SWil]
    • ‍ Rozrzutny i skąpy nigdy nie mają dosyć, choć mają dostatki. Brodz. Synon. 55 1874 [SJPDor]
    • ‍ Chciał się skąpy obwiesić, że talara stracił, żeby jednak za powróz dwuch groszy nie płacił, ukradł go pokryjomu. 1915 [SW]
    • ‍ Skąpy nigdy nie ma dość. 2003 [USJP]
  3. «nieobfity, niemnogi» [L] SWil: «nieobfity, niemnogi, ledwie wystarczający, nędzny», SW: «niedostateczny, niewielki, niewystarczający, skromny, szczupły, nędzny, biedny, kusy, ograniczony», SJPDor: «zbyt mały, niewystarczający, niedostateczny, szczupły, skromny; kusy, krótki», USJP: przen. «zbyt mały, niewystarczający, niedostateczny, występujący w zbyt małej ilości»
    • ‍ Skąpy obrok bierze. Birk. o Exorb. 27 1633 [L]
    • ‍ Skąpa zapłata. 1861 [SWil]
    • ‍ Skąpe środki do życia. 1915 [SW]
    • ‍ Spod skąpej spódniczki wyzierała biała skóra ud. Borow. Opow. 84 1949 [SJPDor]
    • ‍ Skąpe światło latarni. 2003 [USJP]
  4. «przen. używający mało czegoś, nienadużywający czegoś; oszczędny» [USJP]
    • ‍ Ktoś skąpy w słowach, gestach. 2003 [USJP]
  5. «nieuż. ciężki, trudny, głodny, drogi» [SW]
    • ‍ Skąpy teraz rok. Troc. 1915 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «nieszczodry, niehojny» [L]
  2. «skąpiec, skąpożyjski» [L]
  1. «odmawiający wszystkiego sobie i innym, zbyt oszczędny» [SStp]
  2. «nieobfity, niemnogi» [L]

Przysłowia

  1. Skąpego nie obieraj sobie za przyjaciela. [L, SWil]
  2. Skąpemu diabeł worek szyje. [SW]
  3. Skąpy dwa razy traci, dwojako płaci. [SW, L, SWil]
  4. Skąpy dwa razy traci. [SJPDor, USJP]
  5. Skąpy ma pełne kąty. [SW]
  6. Skąpy zawsze w nędzy, choć dosyć pieniędzy. [SW]
  7. U skąpego czart szafarzem. [SW]
  8. U skąpego zawsze po obiedzie. [SW, SJPDor, USJP]

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Kinga Sołczyńska, Zespół -