radość

rzeczownik, r.ż.
psł. dekl. -i- tematowa→ pol. dekl. ż.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *rōd-
  3. od rdzenia pie.
    *rēd- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *radostь
  3. od psł.
    *radъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    radost
  3. słc.
    radosť
  4. błr.
    radasc'
  5. ros.
    rádost'
  6. ukr.
    radistʹ
  7. scs.
    radostь
  8. sch.
    rȁdōst
  9. słoweń.
    rádost
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    rõds
  3. stang.
    rōt
  4. stang.
    ā-rētan
  5. stisl.
    rǿtask

Ewolucja formalna

  1. pie. *rōd-
  2. psł. *rad-ostь
  3. stpol. rădŏść
  4. śrpol. radość

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «uczucie zadowolenia, szczęścia, nastrój wesołości, też przyczyny wywołujące te uczucia, gaudium, laetitia, etiam eius causae» [SStp] SXVI: «uczucie szczęścia, zadowolenia», ESXVII-XVIII: «uczucie wielkiego zadowolenia, uciecha», L: «wesele, uciecha», SWil: «słodkie uczucie, jakiego doznaje człowiek, gdy rzeczy pójdą wedle jego żądania; wesele, uciecha, zadowolenia», SW: «uciecha, zadowolenie, ukontentowanie, szczęście = uszczęśliwienie, wesele, rozkosz», SJPDor: «uczucie wielkiego zadowolenia, wesołości, wesoły nastrój; rozradowanie, uciecha», USJP: «uczucie wielkiego zadowolenia, wesołości, wesoły nastrój; uciecha, rozradowanie, szczęście»
    • ‍ Słuchowi memu dasz radość i wiesiele Fl 50,9 (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Radość jest zapomnienie smutkow. BielŻyw 137, 89, 146 [3r.] 1535 [SXVI]
    • ‍ Wszędy pełno radości pomięszanej z płaczem. PasPam 100. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Radość jest z jakiego dobra, lub cudzego złego, ile to komu pożyteczne. Zab. 12, 277 1769-1777 [L]
    • ‍ Szaleć, skakać z radości. 1861 [SWil]
    • ‍ Doznać radości. 1912 [SW]
    • ‍ Ciepła, ludzka radość wypełniała mu serce Pap. Szczury 26. 1946 [SJPDor]
    • ‍ Nie posiadać się, szaleć z radości. 2003 [USJP]
  2. «to, co czeka człowieka w niebie po śmierci, nagroda za cnotliwe życie ziemskie, szczęście wieczne polegające na przebywaniu z Chrystusem i świętymi w niebie» [SXVI]
    • ‍ Najdziesz dziwne radości żywota przyszłego. Rej Ap AA6, 118 1565 [SXVI]
  3. «przedmiot radości, ktoś sprawiający lub coś sprawiające radość» [SXVI]
    • ‍ abowiem ja stworzę Jeruzalem aby było radością, a lud jego weselim CzechRozm 38 1575 [SXVI]

Zmiany semantyczne

  1. «uczucie zadowolenia, szczęścia, nastrój wesołości, też przyczyny wywołujące te uczucia» [SStp]
  2. «przedmiot radości, ktoś sprawiający lub coś sprawiające radość» [SXVI]

Związki frazeologiczne

  1. jaśnieć szczęściem, radością itp. «wyrażać, uzewnętrzniać szczęście, radość itp., być szczęśliwym, wesołym itp.» [USJP]
  2. nie posiadać się z oburzenia, z gniewu, z radości itp. «książk. bardzo się złościć, gniewać, być oburzonym, cieszyć się itp., nie móc opanować gniewu, oburzenia, radości itp.» [USJP]
  3. radość życia «cieszenie się życiem» [SJPDor, USJP]
  4. rozpiera kogoś radość, duma itp.; radość, duma itp. rozpiera komuś pierś «ktoś odczuwa i okazuje wielką radość, dumę itp.» [USJP]
  5. skakać z radości «bardzo się cieszyć, radować» [USJP]
  6. skoczyć od radości «ogromnie się ucieszyć, podskoczyć z uciechy» [ESXVII-XVIII]

Połączenia wyrazowe

  1. radość niebieska, wieczna radość, niebieskie radości «niebo, według wierzeń chrześcijańskich miejsce wiecznej szczęśliwości po smierci» [SStp]

Przysłowia

  1. Obiecanka cacanka, a głupiemu radość. [SW, L, SJPDor]
  2. Po smutku radość. [SWil]
  3. Radość i wiara - nierozłączna para. [SW]
  4. Starość nie radość (śmierć nie wesele). [USJP]
  5. Starość nie radość. [L, SJPDor]
  6. W grubej bai| Często sie rádość i pociecha tai. [ESXVII-XVIII]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Magdalena Pieklik, Zespół -