rad

przymiotnik
psł. odm. prosta (rzeczownikowa)→

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *rōd-
  3. od rdzenia pie.
    *rēd- [IEW]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *radъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    rád
  3. dłuż.
    rad
  4. głuż.
    rad
  5. ros.
    rad
  6. scs.
    radъ
  7. sch.
    rȁd
  8. słoweń.
    ràd
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    rõds
  3. stang.
    rōt
  4. stang.
    ā-rētan
  5. stisl.
    rǿtask

Ewolucja formalna

  1. pie. *rōd-
  2. psł. *radъ
  3. stpol. rād
  4. śrpol. rad

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «jako określenie orzeczenia 'chętnie, z ochotą, z własnej woli coś czyniący, gotów do czegoś', libenter, sua sponte, parato animo (aliquid facere)» [SStp] ESXVII-XVIII: «w połączeniu z czasownikiem: chętnie, z ochotą», L: rad co czynić «ochotnie, z ochotą», SWil: «chętny, ochotny, dobrowolny», SW: «rad co czynić = chętnie, ochotnie, z ochotą, lubić co czynić», SJPDor: «jako określenie orzeczenia: chętny, skłonny, gotów; niekiedy w funkcji zbliżonej do przysłówka: chętnie», USJP: przestarz. «chętny, skłonny do czegoś, przychylny komuś lub czemuś»
    • ‍ Mow ty, Mojiżeszu, k nam, a my-ć ciebie ch<c>emy słyszeć radzi Gn 175a. (przed 1400 rokiem) [SStp]
    • ‍ Panowie takich ludzi radzi zażywają i konfidują im. PasPam 144. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Musiałem rad nierad słuchać napomnienia. Kras. Doś. 26 1776 [L]
    • ‍ Każdy rad służyć. 1861 [SWil]
    • ‍ Co muszę, to rad czynię. 1912 [SW]
    • ‍ Opowiadań ojca o powstaniu słuchał zawsze rad i uważnie. Strug Ludzie 236 1930 [SJPDor]
    • ‍ Rad słuchał opowiadań babki. 2003 [USJP]
  2. «być zadowolonym z kogoś, czegoś, cieszyć się czymś, aliquo, aliqua re contentum esse, gaudere» [SStp] ESXVII-XVIII: «zadowolony, kontent», L: «rad co widzieć, słyszeć, czynić = lubić, kochać się w tym, podobać się w tym, z ukontentowaniem widzieć etc.; cieszyć się z czego, lubić co», SWil: «kontent, zadowolony», SW: «zadowolony, kontent, uszczęśliwiony, rozradowany», SJPDor: «zadowolony, ucieszony, uszczęśliwiony, kontent», USJP: przestarz. a) «zadowolony, ucieszony, uszczęśliwiony, kontent»
    • ‍ Usłysząc to biskupowie byli temu barzo radzi (qui audientes gavisi sunt Marc 14, 11) Rozm 511. (około 1500 roku) [SStp]
    • ‍ Jam też temu był bardzo rad i jużem się nie starał o owe inkwizycją. PasPam 115. 1656-1688 [ESXVII-XVIII]
    • ‍ Rad nowinie król. Odym. Św. 2 F f b. 1670 [L]
    • ‍ Rad jestem z tego co mam. 1861 [SWil]
    • ‍ Rad jestem, mój bracie, żem ci uczynił tę przysługę małą. 1912 [SW]
    • ‍ Wcisnęłam się w kąt ogromnej, miękkiej kanapy, rada, że nie zwracają na mnie uwagi. Kow. A. Rogat 65 1953 [SJPDor]
    • ‍ Był rad z siebie. 2003 [USJP]
  3. «w użyciu przysłówkowym «łatwo, zwykle, często, facile, plerumque, saepe» [SStp]
    • ‍ Bo ze złego doradzenia rada nieprzyjaźni przyczyna przychodzi (facilius de malo exitu consilii redarguito squitur). XV p. post R I s. XLIII 1874-91 [SStp]

Zmiany semantyczne

  1. «jako określenie orzeczenia «chętnie, z ochotą, z własnej woli coś czyniący, gotów do czegoś» [SStp]
  2. «być zadowolonym z kogoś, czegoś, cieszyć się czymś» [SStp]
  1. «jako określenie orzeczenia «chętnie, z ochotą, z własnej woli coś czyniący, gotów do czegoś» [SStp]
  2. w użyciu przysłówkowym «łatwo, zwykle, często» [SStp]

Związki frazeologiczne

  1. ktoś utopiłby kogoś, rad by utopić kogoś w łyżce wody «pot. ktoś nienawidzi kogoś, czyha na jego zdrowie» [USJP]
  2. rad (by) komu nieba przychylić «jest gotów zrobić wszystko, aby komu było dobrze» [SJPDor]
  3. rad (by) utopić kogo w łyżce wody «nienawidzi kogo, czyha na jego zgubę» [SJPDor]
  4. rad (u)słyszeć, (po)słuchać «zaproszenie do zabrania głosu» [SXVI]
  5. rad być czemu «rad co mieć, widzieć, cieszyć się z czego, lubić co; być chętnym, przyjaznym, życzliwym czemu, mile co widzieć» [SW]
  6. rad być komu u siebie «mile go widzieć u siebie, podejmować, raczyć, ugaszczać, częstować, fetować, przyjmować go chętnie» [SW]
  7. rad co czynić «stpol. zwykle, często, chętnie co czynić, lubić co czynić» [SW]
  8. rad nierad «wbrew własnej woli, będąc w sytuacji przymusowej, z konieczności; chcąc nie chcąc» [SJPDor, USJP]
  9. rad widzieć, patrzać (a. patrzyć), uj(ź)rzeć (się), przypatrzyć się «lubić, chcieć, przyjmować z ochotą» [SXVI]
  10. rad wiedzieć «prośba o odpowiedź na pytanie» [SXVI]

Połączenia wyrazowe

  1. dobra rada «pomocna porada, wskazówka» [SW]
  2. ktoś jest rad komuś [ESXVII-XVIII]
  3. rad (u)czynić, udziałać, robić «łac. gratanter facere» [SXVI]
  4. rad co widzieć, słyszeć, czynić «lubić, kochać się w tym, podobać się w tym, z ukontentowaniem widzieć etc.» [L]
  5. rad czemu «z czego» [SXVI]
  6. rad komu «cieszyć się z czyjejś obecności» [SXVI]
  7. rad nierad «chcąc nie chcąc, wbrew woli, niechętnie» [ESXVII-XVIII]
  8. rad nierad, radzi nieradzi «chcąc nie chcąc, nad wolą, bez dzięki» [SW]
  9. rad z czego [SXVI]
  10. radby «chciałby, pragnąłby» [SW]
  11. sobie być radzi «wspólnie biesiadować» [SXVI]

Przysłowia

  1. Ani do rady, ani do swady. [SGPKar]
  2. Chłop rádby co tydzień Wojtá, co miesiąc Urzędniká, á co rok inszego Páná miał. [ESXVII-XVIII]
  3. Chłopi ná wsi, á żacy w szkole odmiánie Przełożonych bárzo rádzi. [ESXVII-XVIII]
  4. Czemuś sam nie rad, tego nie czyń drugiemu. [L]
  5. Czym chata bogata tym rada. «chętne powitanie gości» [SJPDor, USJP]
  6. Gdzie cię radzi widzą, tam nieczęsto bywaj, a gdzie nieradzi - nigdy. [SW]
  7. Nie radby, ale musi. [L]
  8. Nie rady kury na wesele, ale muszą; nie rada koza na targ, ale musi. [SW, L]
  9. Rad obiecuj, á mądrze dáj. [SXVI]
  10. Rad tego niechaj, czego mieć nie możesz. [SXVI]
  11. Rad, jakby go kto na sto koni wsadził. [SJPDor]
  12. Rada by dusza do raju (ale grzechy nie puszczają). [SJPDor]
  13. Rada by dusza do raju, ale grzechy nie puszczają. «nie jest łatwo realizować jakieś plany, marzenia, ponieważ istnieją okoliczności, które to utrudniają» [USJP]
  14. Radaby dusza do nieba, by jako przed grzechami. [SW, L]
  15. Stáry furman rad słucha, kiedy kto biczem trzáska. [ESXVII-XVIII]
  16. Tak temu rad, jakby mu psi obiad zjedli, albo: jak gdyby mu nogę uciął. [SW, L]

Wyrazy pokrewne

Powiązane hasła

Autorzy: Ewa Nowacka, Zespół -