mus

rzeczownik, r.m.
→ pol. dekl. m.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *mōd- [IEW]
  3. od rdzenia pie.
    *med- [IEW]
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    musiti
  3. dłuż.
    musyś
  4. głuż.
    musyć
  5. błr.
    músic
  6. ros.
    músit'
  7. ukr.
    músyty
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. ang.
    must
  3. niem.
    messen
  4. niem.
    müssen
  5. stniem.
    muoʒan
  6. nwniem.
    Muß
  7. stwniem.
    muozan
  8. franc.
    mousse

Ewolucja formalna

  1. pie. *mōd-
  2. swniem. muozan
  3. nwniem. Muß
  4. stpol. *mus [ze staro-wysoko-niemieckiego]
  5. śrpol. mus

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «przymus fizyczny lub moralny; sytuacja bez wyjścia, okoliczności ograniczające swobodę wyboru» [SXVI] L: «muszenie, konieczność, niewola, przymuszenie», SWil: «okoliczność, położenie itp. zmuszające nas do robienia czego mimo naszej chęci», SW: «konieczność, potrzeba nagląca, przymus», SJPDor: «to, co zmusza do działania mimo woli lub wbrew woli działającego; konieczność, przymus, potrzeba», USJP: pot. «konieczność zmuszająca do działania; przymus, potrzeba»
    • ‍ Kmieć áby nic z musu nie czynił: bo kto czás puszcza, tedy z musu czynić musi. GostGosp 30 1588 [SXVI]
    • ‍ Nie miej mi za złe Pani, widzi bóg mą duszę, Iż to, cokolwiek czynię, z musu czynić muszę. Min. Ryt. 2, 179. 1755-1756 [L]
    • ‍ Mus kazał mi to zrobić. 1861 [SWil]
    • ‍ Mus najlepszy bywa nauczyciel. Fred. 1902 [SW]
    • ‍ O dziewiątej musiał się kłaść spać. Ten mus także go oburzał. Perz. Cud. 68 1921 [SJPDor]
    • ‍ Odpowiadał niechętnie, jakby z musu. 2003 [USJP]
  2. «nieuchronna konieczność wynikająca z woli Boga, z działania fatum, z natury zjawisk; (fatalis) necessitas» [SXVI]
    • ‍ á przeciw musowi (contra oportet verbi Dei, nullum videtur posse remedium dari.) ábo potrzebie, ktorą słowo Boże opowiáda, nie wiem áby kto mogł lekárstwo wynáleść, ktorym by tá potrzebá mogłá być w niwecz obrocona. CzechEp 91, 328 1583 [SXVI]
  3. «karc. (w ćwiku) położenie, które zmusza gracza zobowiązać się do wzięcia dwóch lew» [SW]
    • ‍ Tym sroższa ta gra (ćwik), gdy z musem, gdy na pierwszą zwykłą płatkę, wyświęconą kartę, chociażby i najmniejszą, koniecznie brać należy. Goł. 1902 [SW]

Zmiany semantyczne

  1. «przymus fizyczny lub moralny; sytuacja bez wyjścia, okoliczności ograniczające swobodę wyboru» [SXVI]
  2. karc. «(w ćwiku) położenie, które zmusza gracza zobowiązać się do wzięcia dwóch lew» [SW]
  1. przymus fizyczny lub moralny; sytuacja bez wyjścia, okoliczności ograniczające swobodę wyboru [SXVI]
  2. nieuchronna konieczność wynikająca z woli Boga, z działania fatum, z natury zjawisk [SXVI]

Połączenia wyrazowe

  1. mus robić co «trzeba to robić» [SJPDor]
  2. z musu, rzad. przez mus, daw. musem «wbrew woli, pod przymusem, z konieczności; niedobrowolnie» [SJPDor]

Przysłowia

  1. Jak mus, to mus. [SJPDor]
  2. Mus to wielki pan. [SJPDor]

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Aleksandra Szczypek, Ewelina Kwapień