stan

rzeczownik, r.m.
psł. dekl. -ŭ- tematowa→ pol. dekl. m.

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *stā-no-
  3. od rdzenia pie.
    *stā- [IEW]
  4. pie. (laryng.)
    *steh₂-no-m [EDSIL]
  5. od rdzenia pie. (laryng.)
    *steh₂- [LIV2]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *stanъ
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    stan
  3. kasz.
    stón, stónu / stanu
  4. słc.
    stan
  5. ros.
    stan
  6. ukr.
    stan
  7. scs.
    stanъ
  8. sch.
    stȃn
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    stónas
  3. sans.
    sthā́na-
  4. awest.
    stāna-
  5. irań.
    -estân
  6. niem.
    Stand
  7. grec.
    dýs-[s]tēnos

Ewolucja formalna

  1. pie. *stā-no-
  2. psł. *stanъ
  3. stpol. stān
  4. śrpol. stán, stan

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «zatrzymanie się, postój, przystanek w drodze, consistendi in itinere actus» [SStp] L: «stanie, stanowisko, stacja», SWil: «stanie, stanowisko, stacja», fig. «kluba, kres», przestarz. «obóz», SW: stpol. «stanowisko, stacja, posterunek»
    • ‍ Quia nobilis Martinus... liberum misit nobilem Bernardum... a iuramento pro eo, quia ipsum reconvenit, quia ipse misit familiam suam in viam in stationibus al. w staniech et qui vulneraverunt ipsum Martinum StPPP VII 70 1497 [SStp]
    • ‍ Na rzekach portowych żaden stanów nowych stawić i grobel sypać ku przekazie nie ma. Stat. Lit. 29 1588 [L]
    • ‍ Ziemia, niebo, powietrze i wszystkie żywioły wystąpiły z swych stanów. 1861 [SWil]
  2. «powinność utrzymania panującego i jego dworu, urzędników bądź drużyny w czasie podróży po kraju, ciążąca na ludności wiejskiej, zamieniona z czasem na daninę w naturze albo na opłatę pieniężną, officium alendi regem eiusque aulicos, magistratus, comites iter facientes, quo officio cmethones obligati erant quodque postea frugibus aut pecunia praestabatur» [SStp] L: «rodzaj daniny (obacz: stacja)», SWil: prze. «powinność dawania podwód na potrzeby rządowe», SW: starop. «p. stacja», SJPDor: hist. «w Polsce średniowiecznej: obowiązek zapewnienia noclegu i wyżywienia w czasie podróży panującego i jego świty, zamieniony później na roczną daninę pieniężną; stacja»
    • ‍ Quod neque przewoz, neque stan ducale et exercitus... ab eisdem hominibuis dux terre... expetet KodMazL 12, sim ib. 10. 1239 [SStp]
    • ‍ Dawny był rozkaz dawania podwód, wozów i koni na usługę publiczną; ta powinność nazywała się stan. 1861 [SWil]
    • ‍ Stan, obowiązek wyżywienia przejeżdżającego przez dobra księcia wraz z jego dworem. Wiszn. 1915 [SW]
    • ‍ Piastowie objeżdżali swe ziemie z licznym orszakiem dla odbywania sądów i wieców z rycerstwem. Monarcha podczas takiej podróży miał wyznaczone stacje, stany, na których się zatrzymywał. Święt. A. Hist I, 88 1925 [SJPDor]
  3. «budynek do przechowywania różnych przedmiotów, spichlerz, aedificium variis rebus asservandis destinatum» [SStp]
    • ‍ Qui Albertus et Iacobus non venerunt, neque ipsam solutionem... fecerunt et domini iudicio praesidentes.. decreverunt ipsi nobili Joni Bojański et iudicio domini palatini pignus de ipsius reposito al. stanu et dederunt ac decreverunt sibi ministerialem ad expignorandum StPPP VII 6 1497 [SStp]
  4. «naturalne lub sztuczne pomieszczenie służące za mieszkanie, tymczasowe miejsce schronienia, najczęściej będące namiotem, habitatio, domicilium, statio, ubi quis tempus quoddam commoratur, saepissime tabernaculum» [SStp] L: «namiot», SW: stpol. «namiot, szałas, w lm. obóz»
    • ‍ Jako Janusz nie bieżał gwałtem na Stanisław‹ow› stan ani mu ran dał. Kal nr 315 1410 [SStp]
    • ‍ W obozie Krzyżackim, albo w stankach ich, nalezione były rozmaite rzeczy. Biel. Św. 232 b 1564 [L]
  5. «szałas myśliwski, venatorum casa campestris» [SStp]
    • ‍ Jako Mikołaj Rawin... w księżej puszczy i podle swego stanu i w swem okręgu sieci ani stępic na zwierz nie stawia. TymProc 198 1471 [SStp]
  6. «zbrojny zastęp (aniołów), manus armatorum angelorum» [SStp]
    • ‍ Inter quos (sc. angelos)... principem milicie, stanu, constituerat, sc. Luciferum R XXIV 69 (po 1400 roku) [SStp]
  7. «warunki, w jakich ktoś się znajduje, res alicuius» [SStp] L: «stan, w którym sie kto znajduje, położenie, sytuacja jego, okoliczności, w których żyje», SWil: «położenie, w którem kto vel co się znajduje, sytuacja, okoliczności, w których kto żyje», SW: «jakość, na którą złożyły się dane warunki, okoliczności; położenie, sytuacja, pozycja», SJPDor: «całokształt okoliczności, warunki, stosunki, w jakich ktoś lub coś się znajduje, istnieje w jakimś czasie; sytuacja, pozycja, położenie», USJP: «całokształt okoliczności, warunki, w jakich ktoś lub coś się znajduje, w jakich istnieje w jakimś czasie, poziom, ilość czegoś; sytuacja, pozycja, położenie»
    • ‍ Mutatur a presentis statu, (od) sta(nu) ninieszego, dileccionis ad carenciam diuine uisionis (ku p)ostradaniu (wi)dzenia bożego Serm 91v. 1461-7 [SStp]
    • ‍ Stan teraźniejszy Rzpltéj deklarujemy za stan aktualnej obrony przeciw wojsku i rządowi nieprzyjacielskiemu. Gaz. Nar. 2, 257 1791 [L]
    • ‍ Interesa musiała porzucić w bardzo złym stanie. 1861 [SWil]
    • ‍ Znałem go, ale w nędzy; jam znał w dobrym stanie. Kras. 1915 [SW]
    • ‍ W Ameryce Południowej żyje w stanie dzikim lub oswojonym wiele różnych odmian zwierząt wielbłądowatych. Gaik Towarozn. 273 1948 [SJPDor]
    • ‍ Stan umysłowy, zdrowotny. 2003 [USJP]
  8. «okręg, obwód, regio » [SStp] SJPDor: «część państwa; kraj, jednostka administracyjno-terytorialna (najczęściej o krajach Ameryki Płn. i Płd.», USJP: urz. «część państwa związkowego, kraj, jednostka administracyjna i terytorialna w niektórych państwach federalnych, zwłaszcza w krajach Ameryki Północnej i Południowej (w USA, w Meksyku, w Brazylii»
    • ‍ Senat amerykański uchwalił wczoraj ustawę o włączeniu Alaski jako 49 stanu do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Exp. 157, 1958 [SJPDor]
    • ‍ Et ita fuit descriptum, quot homines erant in civitatibus, quot ciuitates in regione, w kalżdem gbicie, stanie, et quot regiones in orbe stanow było na świecie SKJ V 253 (około 1450 roku) [SStp]
    • ‍ Federacja stanów. 2003 [USJP]
  9. «państwo, kraj ze swoim rządem» [L] L: z uzupełnieniem w odniesieniu do Polski: «*pospolita rzecz», SWil: «państwo, rząd, kraj z swoim rządem, pospolita rzecz», SW: «państwo, kraj z swoim rządem, rzplita», SJPDor: daw. «państwo, kraj wraz ze swoim rządem; rząd; rządzenie, polityka» (dziś żywe w niektórych związkach wyrazowych), USJP: arch. «państwo, kraj wraz z rządem; także: rząd, rządzenie, polityka» (dziś tylko w terminach polit. Racja stanu)
    • ‍ Stan musi niedołęgów i kaleki żywić. Zab. 7, 137 1772 [L]
    • ‍ Każde ustanowienie, mające za cel stan cały, razem wzięty, jest politycznym prawem. 1861 [SWil]
    • ‍ Ważne pobudki stanu odwracały Polskę od naśladowania narodów, które na zasadzie protestanckiej byt swój oparły. Alc. Rzecz 29 1864 [SJPDor]
    • ‍ Ten rozum stanu - wynalazek złoty!... pod nim bezpiecznie można szydzić z cnoty i podkopywać przesąd idealny. Asn. 1915 [SW]
  10. «sposobność, możność» [L] SWil: sposobność, możność
    • ‍ Jest w stanie wygodzenia bliźniemu. Teat. 8. c, 37 1779 [L]
    • ‍ Któż jego szczęście wypowiedzieć w stanie. Nie byliśmy w stanie stawić czoła awangardzie. 1861 [SWil]
  11. «rzemiosło, obejście, koło czego kto chodzi, czym się trudni a razem i żywi» [L] SWil: «rzemiosło, obejście, to koło czego kto chodzi, czém się trudni, a razem i żywi, zawód», SW: «zawód, zajęcie, zatrudnienie, sposób do życia, rzemiosło, fach», SJPDor: przestarz. «zajęcie, zawód; także stanowisko», USJP: przestarz. a. podn. «zajęcie wykonywane przez kogoś; zawód; także: stanowisko»
    • ‍ Szczęście lub nieszczęście ludzkie zawisło od stanu życia, do którego się biorą. Mon. 74, 25 1766 [L]
    • ‍ Zaiste ten stan, który inne utrzymuje, twierdzą ich nazwać możemy. 1861 [SWil]
    • ‍ Tak ogólne powinności chrześcijańskie, jak obowiązki obranego stanu. Feliń. 1915 [SW]
    • ‍ Stan górniczy, nauczycielski, rzemieślniczy, urzędniczy, wojskowy. 2003 [USJP]
  12. «płeć, rodzaj» [L] SWil: przestarz. «płeć, rodzaj», SW: stpol. «rodzaj, płeć»
    • ‍ Siostra jego strój męski wziąwszy, stan zmyśliwszy do zakonu ś. Franciszka wstąpiła. Nies. 1, 187 1728 [L]
    • ‍ Siostra jego strój męski wziąwszy, stan zmyśliwszy, do zakonu Ś. Franciszka wstąpiła. 1861 [SWil]
    • ‍ Siostra jego, strój męski wziąwszy, stan zmyśliwszy, do zakonu św. Franciszka wstąpiła. Nies. 1915 [SW]
  13. «stosunki domowe, sposób życia» [L] SWil: «stosunki domowe, sposobu życia», SJPDor: «rodzinno-prawne stanowisko człowieka ze względu na jego stosunek do związku małżeńskiego» (stan cywilny, dawniej stan), USJP: urz.«zespół cech określających sytuację osoby w rodzinie, zwłaszcza jej relację wobec związku małżeńskiego, np. panna, kawaler, mężatka, wdowiec, a także jej sytuację osobistą, np. płeć, wiek»
    • ‍ Rytygierz w małżeński stan domagał się Wendy. Krom. 37. 1767 (1611) [L]
    • ‍ Groźba zmiany stanu zadała boleść niewypowiedzianą. 1861 [SWil]
    • ‍ Stan - wolny, zajęcie - nauczyciel prywatny. Prus, Now. IV, 141 1948-1952 [SJPDor]
  14. «stany w społeczeństwie cywilnym, klasy ludzi i rangi ich» [L] SWil: «klasa, ranga», SW: «stanowisko, pozycja w świecie, jakość urodzenia, pochodzenia czyjego; klasa, kasta, ogół przedstawicieli takiego stanu», SJPDor. hist. «jedna z warstw społecznych o wyodrębnionej pozycji prawnej, na jakie dzieliło się społeczeństwo w państwach europejskich w XIII-XVIII w.; ogół przedstawicieli jakiejś grupy społecznej, stanowiących prawa», USJP: hist. «jednak z warstw społecznych, na jakie dzieliło się społeczeństwo w państwach europejskich od XIII do XVIII w.; także: przynależność do takiej warstwy wynikająca z pochodzenia lub zawodu»
    • ‍ Prawodawca niedobry, który nie obmyśla, żeby wszystkie stany Rzpltej w zgodzie zachowane były. Górn. Wł. C 3 b (po 1587) [L]
    • ‍ Podług wieku i stanu, zasługi i godności. Sadowił pan Marszałek w koło stołu gości. 1861 [SWil]
    • ‍ Dość długo rozprawiały stany koronne w połączonych izbach. Rzew. H. Pam. 348 1900 [SJPDor]
    • ‍ Stan szlachecki, duchowny, świecki. Troc. 1915 [SW]
    • ‍ Stan chłopski, szlachecki, mieszczański, rycerski, włościański, ziemiański. 2003 [USJP]
  15. «[persona]» [L] SWil: przestarz. «osoba», SW: stpol. «osoba, figura, istota, istotność»
    • ‍ W téj istności dziwnego bóstwa są trzy *stanowie, (bo mędrkowie zakazują mówić: trzy *persony), to jest Ociec, Syn i Duch Św. Rej. Zw. 9 b. 1568 [L]
    • ‍ W téj istności dziwnego bóstwa są trzy stanowie (bo mędrcowie zakazują mówić trzy persony), t. j. Ojciec, Syn i Duch Ś. 1861 [SWil]
    • ‍ W tej istności dziwnego bóstwa są trzy stanowie (bo mędrkowie zakazują mówić: trzy persony), to jest : Ociec, Syn i Duch św. Rej. 1915 [SW]
  16. «stan człowieka, wzrost, talia» [L] SWil: «wzrost, talia», SW;«figura, pas, wcięcie w pasie, talia w ciele ludzkim», starop. «postawa ciała», SJPDor: «wcięcie w pasie, talia, pas; także: część tułowia od ramion do pasa, kibić», USJP: książk. «wcięcie w pasie; talia, pas, kibić; część tułowia od ramion do talii»
    • ‍ Sznorówka w stan jak najgładziej wpadła. Mon.69, 1086 1766 [L]
    • ‍ Opończa ta ściśnięta była w stanie szerokim rzemiennym pasem. Chodź., Pisma III, 74 1881 [SJPDor]
    • ‍ Pięknego stanu człowiek. Troc. 1915 [SW]
    • ‍ Szczupłość stanu. 2003 [USJP]
  17. «część sukni obejmująca talię » [SWil] SW: «część sukni przypadająca na pas w ciele ludzkim», SW: «część sukni przypadająca na pas w ciele ludzkim», SJPDor: «oddzielnie skrojona i przyszyta część sukni, okrycia od ramion do pasa; część sukni, okrycia przypadająca na okolicę talii», USJP: książk. «część sukni lub innego okrycia wierzchniego od ramion do pasa»
    • ‍ Stan u tużurka, u kaftana 1915 [SW]
    • ‍ Jedną i tę samą suknię nosi się to długo aż po kostki, to kuso ledwie do kolan, to ze stanem, to bez stanu. Łoz. Wł. Życie 105 1937 [SJPDor]
    • ‍ Sukienka przymarszczona w stanie. 2003 [USJP]
  18. «stanik w sukni, ta część, która nad stanem» [L] SW: gw. «gorsecik»
  19. «prow. część powiatu zależąca od przystawa stanowego, czyli asesora» [SWil] SW: gw. «część powiatu zależąca od przystawa stanowego, czyli asesora»
  20. «prow. cztery koła» [SWil] SW; gw. «cztery koła»
  21. «gw. duża stajnia przy domu zajezdnym» [SW]
  22. «gw. cztery łokcie płótna» [SW] SJDor: daw. «miara płótna (4 łokcie)»
    • ‍ Narzeczona, tak dla zjednania sobie rodziców narzeczonego, jak niemniej dla okazania im swych zdolności, posyła do swej świekry stan lub więcej płótna własną utkanego ręką Tyg.Ilustr.191 1863 [SJPDor]
  23. «gw. donica na rośliny w cieplarni» [SW]
    • ‍ Wchodzimy do trejbhauzu: 50 stanów ananasów uderzyło wzrok. And. 1915 [SW]
  24. «bart. schronisko, mieszkanie bartnika w puszczy, w borze, na stanowisku» [SW]
    • ‍ Gdyby kto leżąc w stanie cudzym, trafiłoby się jemu, że zasnąwszy nie chcąc stan się zapalił... Nisz. 1915 [SW]
  25. «ilość, liczba» [SJPDor]
    • ‍ Zajrzał do zeszytu statystycznego, gdzie zapisywał codzienny stan ludności. Sand., Śmierć 25 1949 [SJPDor]
  26. «nastrój, usposobienie» [SJPDor] USJP: «czyjeś usposobienie, czyjś nastrój»
    • ‍ Znajdowała się w stanie sztucznego podniecenia, które wytrącało ją ze zwykłej równowagi, pchało do skroni gorętsze fale krwi, drażniło nerwy. Krzywosz. Jula 12 1901 [SJPDor]
    • ‍ Stan ducha. Stan psychiczny, uczuciowy, wewnętrzny. 2003 [USJP]
  27. «forma, postać» [SJPDor] SWil: mech. «stopień związku jakiego ciała»
    • ‍ Metale w stanie czystym występują w przyrodzie na ogół rzadko. Sypn., Metal. 6 1947 [SJPDor]

Zmiany semantyczne

  1. «zatrzymanie się, postój, przystanek w drodze» [SStp]
  2. «naturalne lub sztuczne pomieszczenie służące za mieszkanie, tymczasowe miejsce schronienia, najczęściej będące namiotem» [SStp]
  3. «powinność utrzymania panującego i jego dworu, urzędników bądź drużyny w czasie podróży po kraju, ciążąca na ludności wiejskiej, zamieniona z czasem na daninę w naturze albo na opłatę pieniężną» [SStp]
  1. «stan człowieka, wzrost, talia» [L]
  2. «część sukni obejmująca talię» [SWil]
  1. «rzemiosło, obejście, koło czego kto chodzi, czym się trudni a razem i żywi» [L]
  2. «stany w społeczeństwie cywilnym, klasy ludzi i rangi ich» [L]
  1. «warunki, w jakich ktoś się znajduje» [SStp]
  2. «stosunki domowe, sposób życia» [L]
  1. «zatrzymanie się, postój, przystanek w drodze» [SStp]
  2. «naturalne lub sztuczne pomieszczenie służące za mieszkanie, tymczasowe miejsce schronienia, najczęściej będące namiotem» [SStp]
  3. «warunki, w jakich ktoś się znajduje» [SStp]
  4. «forma, postać» [SJPDor]
  5. «nastrój, usposobienie» [SJPDor]
  1. «naturalne lub sztuczne pomieszczenie służące za mieszkanie, tymczasowe miejsce schronienia, najczęściej będące namiotem» [SStp]
  2. «okręg, obwód» [SStp]
  3. «państwo, kraj ze swoim rządem» [L]
  1. «naturalne lub sztuczne pomieszczenie służące za mieszkanie, tymczasowe miejsce schronienia, najczęściej będące namiotem» [SStp]
  2. «szałas myśliwski» [SStp]
  3. bart. «schronisko, mieszkanie bartnika w puszczy, w borze, na stanowisku» [SW]
  1. stpol. «osoba, figura, istota, istotność» [SW]
  2. «stan człowieka, wzrost, talia» [L]
  3. «część sukni obejmująca talię» [SWil]

Związki frazeologiczne

  1. być w stanie «mieć możność, mieć siły, móc» [SJPDor]
  2. być w stanie nietrzeźwym «być w stanie zamroczenia alkoholem, pijanym» [SJPDor]
  3. stan odmieniam komu w podlejszy «poniżam kogo» [Kn]
  4. suknia, ubranie do stanu «suknia, ubranie dopasowane» [SJPDor]

Połączenia wyrazowe

  1. akt stanu cywilnego «akt urodzenia, ślubu, chrztu, zejścia» [SW]
  2. ciało w stanie elektrycznym «ciało naelektryzowane» [SW]
  3. Dniowie Stanow «żydowskie święto Namiotów» [SStp]
  4. gmach, budynek w stanie surowym «gmach wybudowany, ale nie wykończony» [SJPDor]
  5. ludzie wielkiego stanu «tj. ludzie wysokiego urodzenia, familjanci, panowie z panów» [SW, SWil]
  6. osoby obojego stanu [T]
  7. pierwiastek w stanie wolnym, rodzimym «pierwiastek występujący nie w postaci związków, niezwiązany chemicznie z innymi pierwiastkami» [SJPDor]
  8. postawić kogo w stan oskarżenia «zaskarżyć kogo do sądu» [SJPDor]
  9. rada stanu [L]
  10. Rada Stanu «rada utworzona na podstawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807r. istniała także w Królestwie Polskim (1815-1866)» [SJPDor]
  11. radca stanu [L]
  12. rozum stanu «rozum polityczny, państwowy» [SW]
  13. stan bezżenny [SJPDor]
  14. stan bierny «w handlu: długi, zobowiązania» [SW]
  15. stan chłopski [SJPDor]
  16. stan cywilny «rodzinno-prawne stanowisko człowieka ze względu na jego stosunek do związku małżeńskiego» [SJPDor]
  17. stan czynny «w handlu: majątek, wszystko ponad długi, zobowiązania» [SW]
  18. stan dosprawianu «jedna z dwóch odmian przysłówka» [SWil]
  19. stan ekonomiczny [SJPDor]
  20. stan finansowy [SJPDor]
  21. stan gospodarczy [SJPDor]
  22. stan grzechu [SWil]
  23. stan konieczności «wyjątkowa sytuacja, w której popełniony czyn przestępczy uznany być może za niekaralny» [SJPDor]
  24. stan krytyczny [gazu] «stan, gdy w temperaturze krytycznej poddany jest silnemu ciśnieniu i gdy wskutek tego przechodzi w pewien stan pośredni między stanem ciekłym a lotnym» [SW]
  25. stan lotny, ciekły, krystaliczny [SJPDor]
  26. stan łaski [SWil]
  27. stan majątkowy [SJPDor]
  28. stan małżeński «małżeństwo» [SW, L, T]
  29. stan materialny [SJPDor]
  30. stan mieszczański [SJPDor]
  31. stan niewinności [SWil]
  32. stan oblężenia «stan wprowadzający zawieszenie niektórych praw obywatelskich, podporządkowanie ludności danego obszaru specjalnym, obostrzonym przepisom, przeniesienie władzy administracyjnej i sądowniczej na wojsko» [SJPDor]
  33. stan odmienić «ożenić się» [SWil]
  34. stan odmienny «ciąża» [SW]
  35. stan papieski [SWil]
  36. stan pary [SJPDor]
  37. stan podgorączkowy «temperatura ciała nieco wyższa od normalnej, charakterystyczna dla niektórych chorób» [SJPDor]
  38. stan Polaka «prawo obywatelstwa» [SWil]
  39. stan polityczny [SJPDor]
  40. stan poważny «ciąża» [SW]
  41. stan poważny, błogosławiony, odmienny kobiety «brzemienność, ciąża» [SW]
  42. stan promienisty [SW]
  43. stan rolniczy, mieszczański, szlachecki [SW]
  44. stan rolniczy, ziemiański [SWil]
  45. stan rycerski [SJPDor]
  46. stan rzeczy «zespół zdarzeń, faktów, ogół stosunków panujących w pewnym czasie pomiędzy danymi przedmiotami, zjawiskami; sytuacja» [SJPDor]
  47. stan sferoidalny «stan, w jakim pozostaje ciecz nagle wprowadzona w zetknięcie z powierzchniami silnie rozgrzanymi, a czego objaw najprostszy okazują krople wody puszczane na metale rozpalone» [SW]
  48. stan skupienia «mech. stopień związku jakiego ciała» [SWil]
  49. stan służby «dokument urzędowy zawierający w sobie dane dotyczące urzędowania i położenia rodzinnego urzędnika» [SW]
  50. stan spoczynku «emerytura» [SJPDor]
  51. stan społeczny [SJPDor]
  52. stan sprawomianu «gram. jedna z sześciu głównych odmian słowa» [SWil]
  53. stan szlachecki, duchowny, świecki [T]
  54. stan średni «mieszczaństwo» [SJPDor]
  55. stan trzeci «mieszczaństwo» [SW]
  56. stan trzeci «mieszczaństwo» [SW]
  57. stan wiejski [SJPDor]
  58. stan włościański [SJPDor]
  59. stan wody «wysokość wody w zbiornikach wodnych» [SW]
  60. stan wojenny, stan wojny «stan ogłaszany w razie wojny przez konstytucyjnie upoważniony do tego organ» [SJPDor]
  61. stan wolny «bezżenność» [SJPDor]
  62. stan wyjątkowy «stan prawny, w czasie którego zostają zawieszone określone prawa jednostki i swobody obywatelskie zagwarantowane przez ustawę konstytucyjną» [SJPDor]
  63. stan zdrowia «jakość, stopień zdrowia fizycznego» [SJPDor]
  64. stan ziemiański «ziemiaństwo» [L, SJPDor]
  65. stan, stan boży, ślubu, świadectwa, zaślubienia, zaślubiony «święty namiot, w którym Izraelici przechowywali arkę przymierza» [SStp]
  66. stanu pierwszego osoba [T]
  67. Stany Generalne «przedstawicielstwo narodu w przedrewolucyjnej Francji» [SJPDor]
  68. stany koronne [L]
  69. stany polityczne królestwa, rzeczypospolitéj «tj. mające udział w rządzie, mające swobody» [SWil]
  70. Stany Zjednoczone Ameryki [SWil]
  71. stany, stanowie «obozowisko, teren obozu (także wojskowego), też ludzie przebywający w obozie» [SStp]
  72. trzeci Stan Państwa [T]
  73. urząd stanu cywilnego «urząd prowadzący zapisy o stanie cywilnym, o urodzeniu, małżeństwie i śmierci obywateli; urząd, w którym zawierane są małżeństwa» [SJPDor]
  74. więzień stanu [SW]
  75. wolny stan [SJPDor]
  76. wysoki stan [SJPDor]
  77. zbrodnia stanu [SW]
  78. życie nad stan «nad możność» [SW]

Przysłowia

  1. Stan obieraj jak najlepszy. [SW, L]

Wyrazy pokrewne

Autor: Dominika Kostecka