przywyknąć, (przy)wyknąć

czasownik
psł. kon. II -no-//-ne- tematowa→ pol. kon. I -ę, -'esz

Etymologia

  1. Język praindoeuropejski
  2. pie.
    *uk-
  3. od rdzenia pie.
    *euk- [IEW]
  4. pie. (laryng.)
    *h₁uk-
  5. od rdzenia pie. (laryng.)
    *h₁eu̯k- [LIV2]
  1. Język prasłowiański
  2. psł.
    *vỳknǫti
  1. Języki słowiańskie
  2. czes.
    přivyknout
  3. kasz.
    vëknąc
  4. głuż.
    wuknyć
  5. ros.
    privýknutˈ
  6. scs.
    vyknǫti
  7. sch.
    vȉknuti
  1. Inne języki indoeuropejskie
  2. lit.
    jaukìnti
  3. stprus.
    iaukint
  4. sans.
    ṓkas
  5. stind.
    ucyati
  6. goc.
    bi-ūhts

Ewolucja formalna

  1. pie. *uk-
  2. psł. *vỳknǫti
  3. stpol. vyknā˛ć
  4. śrpol. přyvyknąć. pžyvyknąć

Znaczenia i przykłady użycia

  1. «uczyć się, discere, doceri, erudiri» [SStp] w postaci bezprzedrostkowej: wyknąć
    • ‍ Żydowie poczęli się dziwować rzekąc: Jako ten umie pismo, a nie wykł jego (non didicerit Jo 7, 15)? Rozm 432 (około 1500 roku) [SStp]
    • ‍ Wynidź z mojej szkoły, boć nie trzeba ode mnie wyknąć (necesse a me doceri tu non habes). Rozm 129 (około 1500 roku) [SStp]
  2. «nabrać umiejętności, wprawy, wdrożyć się» [SXVI]
    • ‍ A tym obyczájem i dziatki z młodych lat przywykną pobożności. RejPosWstaw [41] 1571 [SXVI]
    • ‍ Ten ktory złodziejstwa przywykł. Calep 443a 1588 [SXVI]
  3. «wskutek długotrwałego pozostawania w jakiejś sytuacji uznać ją za normalną, przyzwyczaić się, nabrać nawyku» [SXVI] L: «nakładać się czego, wkładać się w co, przyuczać się do czego, zwyczaić się do czego, wyknąć czego», SWil: «nawykać, przyzwyczajać się, wkładać się», SW: «przyzwyczaić się, wciągnąć się, włożyć się w co; otrzaskać się, zżyć się z czym; przyuczyć się, nałożyć się do czego», SJPDor: «przyzwyczaić się do kogo, czego, zżyć się z kim, czym», USJP: książk. «przyzwyczaić się (przyzwyczajać się), przystosować się (przystosowywać się) do czegoś, oswoić się (oswajać się) z czymś; rzadziej: przyzwyczaić się (przyzwyczajać się) do kogoś, zżyć się (zżywać się) z kimś»
    • ‍ Philomená umarła w okręcie, bo nie przywykła żeglarskim wilgościam. BielKron 49, 249v [SXVI]
    • ‍ Już teraz ty przywykaj pracy i niewczasom, Abyś się mógł sposobić ku trudniejszym czasom. J. Kchan. Dz. 42 1639 [L]
    • ‍ Przywykł do tego pożycia. 1764 [T]
    • ‍ Do wszystkiego przywyknąć można. 1861 [SWil]
    • ‍ Przywykł do sera i masła. Kras. 1912 [SW]
    • ‍ Nad nimi, wysoko, spały dwie wiewiórki, od wielu lat miały tu swą dziuplę; płoszyły się z początku, ale potem do nich przywykły. Brand. K. Antyg. 203 1949 [SJPDor]
    • ‍ Przywykła późno chodzić spać. 2003 [USJP]

Zmiany semantyczne

  1. «uczyć się» [SStp]
  2. «nabrać umiejętności, wprawy, wdrożyć się» [SXVI]
  3. «wskutek długotrwałego pozostawania w jakiejś sytuacji uznać ją za normalną, przyzwyczaić się, nabrać nawyku» [SXVI]

Związki frazeologiczne

  1. znać, umieć coś, przywyknąć do czegoś, robić coś itp. od dziecka «znać, umieć coś, przywyknąć do czegoś, robić coś itp. od czasu, gdy się było dzieckiem, od bardzo dawna» [USJP]

Połączenia wyrazowe

  1. przywykać do samodzielności [USJP]
  2. przywykać, nd. przywyknąć do kogo, do czego, v. czemu
  3. przywyknąć do czyjegoś towarzystwa [USJP]
  4. przywyknąć do otoczenia, do środowiska [USJP]
  5. przywyknąć obyczajów (czyich), (czyim) obyczajom [SXVI]
  6. z młodu przywyknąć [SXVI]

Wyrazy pokrewne

Autorzy: Kinga Michalska, Zespół -